Beograd: Izlaganje ministra zdravlja, rada i socijalnog staranja Miodraga Radunovića na Regionalnoj konferenciji "Socijalne politike u svijetlu svjetske ekonomske krize"

Izlaganje ministra zdravlja, rada i socijalnog staranja Doc dr. Miodraga Radunovića na Regionalnoj konferenciji Socijalne politike u svijetlu svjetske ekonomske krize,
Beograd 24.-25. april 2009.

Uvažene kolege, dame i gospodo,
Koristim priliku da se na početku izlaganja zahvalim organizatorima Regionalnog foruma na ljubaznom pozivu da govorim o socijalnim i ekonomskim mjerama koje Vlada Crne Gore preduzima u cilju smanjenja posljedica i prevazilaženja globalne finansijske krize.

Posljednjih mjeseci svi smo svjedoci burnih dešavanja na svjetskim finansijskim tržištima. Gotovo da nema mjesta na svijetu u koje se kriza nije uvukla u sve pore društva i u kojem se građani svakodnevno ne suočavaju sa istim pitanjima: kako sačuvati radno mjesto, gdje čuvati novac, koliko i do kada će kriza trajati.

Opšta ekonomska kretanja u Crnoj Gori
Crna Gora je, prema svim izvještajima MMF-a i Svjetske banke jedna od najbrže rastućih ekonomija u svijetu. Posljednjih godina uređivali smo naše zakonodavstvo u skladu sa EU standardima da postiče preduzetništvo i investicije u turizam, energetiku, građevinarstvo i druge strateški važne sektore. Kreirali smo stimulativan ambijent za ulaganje, pa je Crna Gora danas, u uslovima krize, privlačna investitorima. Uvođenjem eura kao zvanične valute, takođe, smo obezbijedili dodatnu sigurnost za građane i investitore. Dok se druge zemlje suočavaju sa velikim oscilacijama njihovih valuta, upotreba eura predstavlja svojevrsni automatski stabilizator ekonomije istovremeno definišući budući red poteza. Za razliku od mnogih zemalja, naši građani ne trpe posljedice i pritisak promjena valute. Uspjeli smo prethodnih godina da sigurnom politikom Crnu Goru učinimo atraktivnom i bezbjednom destinacijom i jednom od najkonkurentnijih zemalja u Evropi.

Na kraju prošle godine Crna Gora ostvaruje veoma visok ekonomski rast od oko 7 do 8%. Takođe, posljednjih godina smo uredili naše javne finansije i Crna Gora je jedna od rijetkih zemalja u regionu sa suficitom od 1,5%, a istovremeno i najmanje zadužena zemlja sa 26,8% javnog duga na kraju 2008. godine.
Dopustiću sebi da kažem da ekonomska, monetarna i socijalna politika koju smo vodili posljednjih godina nas je, možda, u ovoj situaciji stavila ispred drugih. Paket mjera koji je Vlada Crne Gore pripremila kao odgovor na krizu predstavlja nastavak naše poreske, fiskalne, monetarne i socijalne politike.

Preduzimamo puno toga na planu stvaranja socijalnih i ekonomskih okvira u kojima nijedan građanin i nijedno preduzeće neće biti u velikoj mjeri ugroženo.

Politika smanjenja raznih poreskih dažbina i aktivne mjere za podsticanje novog zapošljavanja, samozapošljavanja, razvijanje malog i srednjeg biznisa, koje smo prethodnih godina sprovodili, učinile su Crnu Goru zemljom sa najboljim trendovima u smanjenju nezaposlenosti. Smanjenjem poreza na dohodak fizičkih lica sa 15% na 12%, kao i smanjenjem stopa doprinosa za obavezno socijalno i zdravstveno osiguranje, stvoren je prostor za povećanje neto zarada. Iznos od 53 mil. , koji je ranije predstavljao primitak budžeta, biće dodatan impuls jačanju privrede i individualne potrošnje. Takođe, od januara 2009. godine ukinute su naknade za auto-puteve i korišćenje građevinskog zemljišta, pa sredstva u iznosu od od 28 mil. , koja su, takođe, predstavljala primitak budžeta, ostavljena na nivou ekonomije za jačanje investicione potrošnje.

Zakon o budžetu Crne Gore za 2009. godinu je kreiran na način da predstavlja nastavak vođenja ekonomske politike koja ima za cilj očuvanje makroekonomske stabilnosti i povoljnog ekonomskog ambijenta u situaciji globalne ekonomske krize.

Jedna od novina u Zakonu o budžetu za 2009. godinu je povećanje kapitalnih izdataka u iznosu od 217 miliona u odnosu na 85 miliona koliko je bilo opredijeljeno u 2008. godini. Takođe, predvidjeli smo naš garantni portfolio u iznosu oko 150 miliona , čime će Vlada Crne Gore obezbijediti dugoročne kreditne linije bankarskom sektoru od međunarodnih finansijskih institucija u cilju podrške malim i srednjim preduzećima u turizmu, poljoprivredi i drugim sektorima. Za realizaciju projekta Posao za Vas opredijeljena su finansijska sredstva u iznosu od 18,15 miliona u cilju podsticanja aktivnog zapošljavanja i stvaranja uslova za lakši pristup izvorima finansiranja za fizička i pravna lica koja žele da se bave malim i srednjim biznisom.

Donošenjem odluke o smanjenju cijena električne energije za sektor male i srednje privrede i najugroženije građane, Vlada Crne Gore će, kroz umanjenje poreskih potraživanja koje država ima prema Elektroprivedi, u 2009. godini subvencionisati 8 miliona u cilju jačanja likvidnosti za malu i srednju privredu Crne Gore.

Ukidanjem raznih naknada, koje su činile dio cijene goriva od januara 2009. godine, naknade za korišćenje građevinskog zemljista i radio difuzne takse, građani i privreda biće rasterećeni u iznosu od oko 30 miliona .
Imajući u vidu značaj bankarskog sistema za cjelokupni finansijski sistem i nesmetano odvijanje kupovine, plaćanje usluga, štednju, u prethodnom periodu nastojali smo da odgovorimo potrebama bankarskog sektora, privrede i građana i donesemo najbolja rješenja i mjere kako bismo smanjili posljedice ekonomske krize koje predstavljaju set od 10% BDP-a ili 320 miliona , a mjereno učešćem BDP-a je gotovo najveći u Evropi. Reagovali smo blagovremeno, donijeli Zakon o mjerama za zaštitu bankarskog sistema, umpumpali oko 90 miliona državnog novca u sistem, u pregovorima smo sa renomiranim međunarodnim bankama Evropskom investicionom bankom i njemačkom razvojnom bankom za obezbjeđivanje kreditne podrške bankarskom sektoru vrijedne 150 miliona za koje će Vlada dati garanciju. Omogućili smo u dogovoru sa Centralnom bankom CG, komercijalnim bankama da 20% obavezne rezerve (oko 40 miliona ) iskoriste za kupovinu državnih zapisa, a, takođe, Zakonom o budžetu za 2009. godinu predvidjeli smo i zaduživanje od 75 miliona za finansiranje budžetske potrošnje. U pregovorima smo sa potencijalnim partnerima oko obezbjeđivanja ovih sredstva. Sve ove mjere će dati dodatan impuls našem bankarskom sektoru, pospješiti likvidnost platnog prometa i pojačati komponentu investicione potrošnje.

Crna Gora je već nekoliko godina u regionu vodeća po direktnim stranim investicijama po stanovniku i nadamo se da ćemo nastaviti taj trend rasta u narednim godinama. Ipak, ostavljamo otvorenu mogućnost da se neke planirane investicije ne realizuju, usljed situacije na globalnom finansijskom tržištu. Nadamo da ćemo završiti započete privatizacione procese, dokapitalizovati Elektroprivredu, finalizovati pregovore za Lušticu i druge turističke komplekse, pronaći strateškog partnera za Veliku plažu. Dolazak Erste banke na crnogorsko finansijsko tržište, kao i ponude koje su dostavljene na tenderu za auto put Bar-Boljare su indikator da smo privlačni i interesantni investitorima.

Aktivno promovišemo sve naše potencijale, otvaramo mogućnosti za javno-privatno partnerstvo u svim sektorima, prvenstveno u infrastrukturi i energetici. Interesovanje za naše tendere i dolazak novih partnera govori da su i u situaciji krize investitori spremni za nova ulaganja u Crnu Goru.

U cilju potsticanja štednje, Vlada Crne Gore je, takođe, usvojila mjere kojima se obustavlja: novo zapošljavanje u državnim organima, nabavka putničkih i privrednih vozila, nove informatičke, kao i racionalizuju službena putovanja i drugi troškovi.

Zdravstvena zaštita

Ministarstvo zdravlja rada i socijalnog staranja je nosilac krupnih promjena u zdravstvenom sistemu koje su započele usvajanjem Strategije razvoja zdravstva 2003., u cilju hitnog prevazilaženje ozbiljnih strukturnih problema u funkcionisanju zdravstvenog sistema, odnosno dovođenja sistema zdravstva u stanje optimalne funkcionalnosti, kako bi se u okviru raspoloživih sredstava postigao najveći pozitivni efekat na zdravstveno stanje stanovništva.

Reformom treba da se postigne:
- poboljšanje kvaliteta, efikasnosti i dostupnosti sistema zdravstva;
poboljšanje finansijske održivosti sistema zdravstvene zaštite;
jačanje institucionalnih/administrativnih kapaciteta,
razvijanja i uvodjenje informacionih sistema, kao nezamjenljive alatke u oblasti planiranja, rukovođenja i evaluiranja efekata i rezultata preduzetih mjera zdravstvene politike;
poboljšanja organizacije i kvaliteta sluga za starije osobe i druge ugrožene grupe.

Prilikom koncipiranja reforme opredeljenje je bilo da polazište reforme bude reorganizacija sistema primarne zdravstvene zaštite, kao oslonca svakog zdravstvenog sistema. Prvi koraci su preduzeti u okviru Projekta unaprijedjenja sistema zdravstva u CG, koji se realizuje iz kredita Svjetske banke, kao strateškog partnera Vlade Crne Gore. Projekat je pokrenut septembra 2004. god.
U proteklom periodu, kao rezultat koncentrisanih i pažljivo usmjeravanih i koordiniranih napora obezbijedjen je set pravnih, organizacionih i tehničkih pretpostavki za punu implementaciju reforme. Uspostavljen je novi zakonodavni okvir, kao neophodan uslov unaprijedjenja zdravstvene zaštite i stabilno funkcionisanje zdravstva u cjelini, u vidu seta reformskih zakona: Zakon o zdravstvenoj zaštiti, Zakon o zdravstvenom osiguranju, Zakon o ljekovima, Zakon o medicinskim sredstvima, Zakon o obezbjeđivanju krvi, Zakon o hitnoj pomoći, Zakon o obaveznim evidencijama,kao i niz podzakonskih akata, kojima će se stvoriti pretpostavke za punu implementaciju reformskih zakona.

Razvijen je novi model organizacije sistema primarne zdravstvene zaštite. Gradjanin i njegove potrebe postavljeni su u centar cjelokupnog sistema reformisane primarne zdravstvene zaštite, što bez sumnje predstavlja novinu u funkcionisanju sistema i isti počiva na izabranom doktoru, a domovi zdravlja mijenjaju dosadašnju ulogu i postaju centri za podršku radu izabranog doktora i to izabranog doktora za odrasle, izabranog doktora za djecu i izabranog ginekologa.

U cilju stvaranja uslova za efikasnu, sigurnu, dostupnu i isplativu stomatološku zdravstvenu zaštitu, izvršene su restrukturalne promjene u stomatološkoj zdravstvenoj djelatnosti i stomatološku zaštitu pruža stomatolog kojeg izabere građanin, na osnovu ugovora sa Fondom za zdravstveno osiguranje, za obavezni paket usluga.
Nakon faze dizajniranja, uslijedila je realizacija konkretnih aktivnosti.

Razvijena je nova metodologija i model finansiranja pružanja usluga na primarnom nivou (radi se o kombinaciji kapitacije i nadoknade za usluge, koja će nam omogućiti da se konačno odvoji rad od nerada, i osigurati stimulaciju za kvalitet pružene zdravstvene zaštite, učinak i otvarene rezultate). Plaćanje po elektronskim fakturama planirano je uvedeno 1. januara 2009. god.

Razvijena je software-ska aplikacija kao neophodna informaciona podrška u primjeni reformskog modela, i to njegovog organizacionog i finansijskog aspekta. Nabavljena je računarska oprema potrebna za punu implementaciju reformskog modela u cijeloj CG.

Izvedeni su gradjevinski radovi (adaptacije i izgradnje), u cilju obezbjedjivanja adekvatnog i nedostajućeg prostora nužnog za kvalitetno pružanje zdravstvene zaštite. (Modernizovane su i osavremenjene ordinacije izabranih doktora nabavkom medicinske i nemedicinske opreme i namještaja.

U toku je realizacija vrlo intezivnog i kondezovanog programa medicinske edukacije timova izabranih doktora kao i edukacija predstavnika visokog i srednjeg menadžmenta, u cilju unaprijedjivanja nivoa menadžerskih kapaciteta.

Rezultati

Podaci dobijeni kao rezultat kontinuiranog monitoringa i evaluacije toka projektnih aktivnosti i njihovih efekata, potvrdjuju da je ostvaren napredak i ukazuju na pozitivne trendove u odnosu na svaki indikator, koji je definisan za praćenje stepena ostvarivanja Razvojnih ciljeva projekta :
smanjena je potrošnja lijekova,
smanjeno je vrijeme čekanja u ordinacijama,
pozitivan trend u pogledu vremena trajanja konsultacija kod izabranog doktora,
povećan je stepen korišćenja usluga na PZZ nivou.
Povećan je procenat gradjana koji razumiju reformu i koji su zadovoljni reformom
Broj registrovanih osiguranika dostigao je cifru od 77%,
Povećan je procenat pacijenata koji koriste sistem zakazivanja,
Smanjen je broj pacijenata koji koriste parenteralna i sl.

Ono što bih želio naročito naglasiti i ponoviti jeste
1. da je povećan stepen korišćenja usluga u PZZ. Ovaj napredak je apsolutno u skladu sa
- intencijom da izabrani ljekar bude čuvar ulaska u sistem zdravstva,
- cljem da 80 -85% patologije bude tretirano na PZZ nivou,
- da se ulažu dalji napori na planu rasta/ uvećavanja procenta korišćenja usluga na PZZ nivou,nakon čega će u jednom trenutku taj procenat biti stabilizovan,

2. da bi reformski napori imali puni smisao i zaista mogli da imaju efekte na ukupan sistem zdravstva, neophodno je da se reformski talas prenese na sekundarni i tercijarni nivo. Prioriteti u 2009. godini su usvajanje strateških dokumenata za nastavak reforme sekundarnog i tercijarnog nivoa, razvijanje i implementacije novog modela plaćanja na sekundarnom i tercijarnom nivou, razvijanje i implementacije integrisanog informacionog bolničkog sistema zašta je obezbijeđena kreditna podrška u iznosu od 5,2 miliona.

Istovremeno sa reformom primarnog zdravstvenog sistema započeta su ulaganja u rekonstrukciju i izgradnju novih zdravstvenih kapaciteta za koja su obezbijeđena sredstva, tako da je u toku izgradnja Klinike za onkologiju i radio terapiju u okviru Kliničkog Centra Crne Gore, kao i postupak nabavke visoko sofisticirane opreme za pomenutu kliniku. Rekonstrukcija i nadogradnja Instituta za javno zdravlje završava se krajem ove godine u kojoj je uloženo oko 3 miliona .
U toku je rekonstrukcija transfuzioloških službi u opštim bolnicama, (Bijelo Polje i Pljevlja). A u toku ove godine planirana je rekonstrukcija transfuzioloških službi u Baru, Nikšiću i Cetinju. Kroz implementaciju usvojenih i predloženih zakonskih rješenja i strategija, pokrenuće se osnivanje novih zdravstvenih institucija, Zavoda za hitnu medicinsku pomoć Crne Gore, Zavoda za transfuziju i Instituta za medicinu rada i sporta.

Tržište rada

Sasvim je izvjesno da će crnogorska ekonomija, mala i otvorena, u 2009.godini biti izložena uticaju globalne ekonomsko-finansijske krize, kako kroz fiskalne tako i kroz realne tokove ekonomije.

Već sada, niže cijene nekretnina stvaraju probleme sektoru građevinarstva, zbog njegove kreditne zaduženosti. Dodatno, ovom sektoru će teži problem biti smanjenje tražnje usled manjeg obima stambenih kredita i manjeg broja kupaca iz inostranstva.
Smanjena tražnja aluminijuma na svjetskom tržištu i pad cijena već su doveli do nižih prihoda i teškoća u poslovanju Kombinata aluminijuma u Podgorici, što povlači smanjenje crnogorskog izvoza, niže prihode države i potencijalno pogoršanje položaja zaposlenih, bilo da su u pitanju niže plate ili smanjenje broja zaposlenih, kako u ovoj kompaniji tako i u sa njom povezanim kompanijama.
Ako se ovome doda neizvjesnost oko turističke sezone, smanjenje kako uvoza tako i izvoza, mogući problem nelikvidnosti u privredi, radi se, dakle, o široj lepezi rizika u realnom sektoru.

Već sam istakao da je Vlada Budžetom za 2009.godinu definisala paket mjera ekonomske politike u cilju očuvanja makro ekonomske stabilnosti i povoljnijeg ekonomskog ambijenta i predupređenja negativnih efekata krize.
Dakle, ovim mjerama se djeluje kontraciklično, obezbjeđenjem dodatne likvidnosti i za realni i za bankarski sektor i one sumarno čine oko 9,5% procijenjenog BDP-a.

S druge strane, Socijalni savjet Crne Gore je inicirao i gotovo završio aktivnost na potpisivanju Memoranduma o socijalnom partnerstvu u okolnostima djelovanja globalne ekonomske krize.

Ovim dokumentom socijalni partneri su se obavezali na očuvanje makroekonomske stabilnosti i korektnih privrednih odnosa kroz:
- sprovođenje već utvrđenog seta fiskalnih i socio-ekonomskih mjera na predupređenju i otklanjanju mogućih posledica globalne ekonomske krize od strane Vlade;
- nastojanje poslodavaca da za vrijeme trajanja krize ne pribjegavaju otpuštanju radnika, po cijenu povećanja profita;
- nastojanje sindikata da, u slučaju ispunjenja obaveze poslodavaca ne pribjegavaju štrajku, dajući time doprinos prevladavanju posledica krize.

Memorandumom su se socijalni partneri obavezali da se ubrzaju aktivnosti posebno na:
- usklađivanju kolektivnih ugovora posebno u definisanju instituta najniže zarade u skladu sa novim zakonom oradu i definisanju mogućnosti za uvođenje prinudnog odmora i smanjenje radne nedjelje;
- osnivanje Fonda rada čija bi osnovna uloga bila zaštita zaposlenih u slučaju insolventnosti privrednih društava;
- izrada socijalnog kartona;
- podrška projektima solidarne stambene izgradnje i
- otklanjanje biznis barijera na nacionalnom i lokalnom nivou.

Svjesni osjetljivosti socio ekonomskog trenutka na samom kraju tranzicije, tokom 2008 godine realizovali smo, u cilju socijalnog amortizovanja ekonomskih reformi veoma obiman paket podrške radnicima u vidu isplate otpremnina i povezivanja radnog staža u iznosu od preko dvadeset miliona eura.
U poslednjih nekoliko godina razvija se i realizuje nekoliko značajnih programskih sadržaja iz okvira aktivne politike zapošljavanja, kao sistema mjera i aktivnosti koji su u funkciji efikasnijeg i bržeg zapošljavanja. Pomenuću samo neke od njih:

- U 2008. godini realizovano je 448 programa pripreme (stručno osposobljavanje, dokvalifikacija, prekvalifikacija i sl.) za zapošljavanje u koje je uključeno 4.843 polaznika,
- Putem Programa kontinuiranog stimulisanja zapošljavanja i preduzetništva u Crnoj Gori u 2008 godini dodijeljeno je 936 kredita čijom realizacijom je zaposleno 1.335 lica (Od 1992 godine, kada je otpočela realizacija tog programa, dodijeljeno je 9.478 tih kredita i njihovom realizacijom zaposleno 15.365 lica).
- Zapošljavanja pripravnika realizuje se po dva osnova: saglasno Vladinom programu zapošljavanja pripravnika sa visokom stručnom spremom i prema aktima Zavoda za zapošljavanje. Tako je, od ukupno 2.076 zaposlenih pripravnika sa evidencije Zavoda u 2008. godini sufinansirana je plata za 1.139.
- Zavod je, u saradnji sa lokalnim upravama, organizovao realizaciju 77 javnih radova u kojima je angažovano 1.190 nezaposlenih lica.
- Sezonskim zapošljavanjem je u 2008 godini obuhvaćeno 7.105 nezaposlenih lica sa evidencije Zavoda za zapošljavanje.
Vlada Crne Gore je polovinom 2008 godine usvojila Program državne podrške i pomoći "Stimulisanje zapošljavanja u Crnoj Gori s akcentom na sjeverni region i ugrožene kategorije stanovništva" pod sloganom "Posao za vas" kojim se, pod povoljnijim uslovima, stimuliše razvoj preduzetništva i zapošljavanje u nerazvijenim sjevernim opštinama što je u putpunosti kompatibilno sa programskim određenjima Strategije i nacionalne politike zapošljavanja koji se odnose na sjever Crne Gore.
Realizacijom tog programa, u periodu od 1. septembra predhodne do kraja februara ove godine, kroz Inovirani program samozapošljavanja kao nastavka programa za kontinuirano stimulisanje zapošljavanja i preduzetništva u Crnoj Gori posredstvom Zavoda, odobreno 672 mikro kredita, čijom realizacijom je omogućeno zapošljavanje 877 lica, kod 200 poslodavca zaposleno je 379 pripravnika, kod 40 poslodavca izvršena je obuka i zaposleno 408 lica a organizovana je realizacija 34 javna rada u kojima je zaposleno 279 lica.

Prema tome, ukupno posmatrajući programima aktivne politike zapošljavanja u 2008 godini obuhvaćeno je 29,8% registrovanih nezaposlenih lica, dok je u 2007 godini to bilo 25,7% nezaposlenih lica.

Za sada, na našem rtžištu rada nema značajnijih turbulencija . Prema podacima koje imam od 20. aprila ove godine
- stopa registrovane nezaposlenosti je 10,8%, ineznatno je povećana u odnosu na kraj prošle godine(10,7%);
- ukupno novozaposlenih lica je 5608;
- izdato radnih dozvola za zapošljavanje stranaca 5943;
- oglašeno 19731 slobodno radno mjesto;

Dakle, imajući u vidu preduzete i predviđene mjere od strane Vlade Crne Gore, međusobno prihvaćene obaveze sva tri socijalna partnera u formi pomenutog Memoranduma, realno je očekivati da će one imati anti-ciklični efekat. Socijalni uticaj krize koji bi se najdrastičnije mogao ispoljiti u vidu otpuštanja radnika, jeste moguć, ali prema dosadašnjim sagledavanjima (ukoliko je to uopšte moguće precizno predvidjeti ) otpuštanje se neće ispoljiti u većem obimu. Ovo tim prije, što što je tokom nekoliko godina unazad, u Crnoj Gori uglavnom sezonski radilo 40 - 50 hiljada nerezidentne radne snage, pa je logično da poslodavci iz sektora građevinarstva i turizma redukuju ovaj vid zapošljavanja.

Zaštita penzionera

Vlada Crne Gore poklanja posebnu pažnju zaštiti penzionera i poboljšanju njihovog materijalnog položaja. Redovnost penzijskih davanja je jedan od najvažnijih zadataka Vlade i Fonda PIO. U tom smislu jedan od prioriteta je realizacija Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju koji se odnosi na usklađivanje penzija i drugih prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja. Od januara 2004. godine, kada je počela primjena ovog Zakona usklađivanje se vrši dva puta godišnje i to od 1. januara i 1. jula tekuće godine, na osnovu statističkih podataka, sa kretanjem troškova života i prosječne zarade zaposlenih na teritoriji Crne Gore u prethodnom polugodištu u odnosu na polugodište koje mu prethodi, u procentu koji predstavlja zbir polovine procenta rasta, odnosno pada troškova života i polovine procenta rasta, odnosno pada zarada.
Penzije u januaru 2009. godine su usklađene za 4,9% tako da prosječna penzija sada iznosi 250,00 eura, najniža 90,31 euro, a limitirana 1017,00 eura. U 2008. godini penzije su ukupno usklađene za 26,25% što je uslovilo da odnos između prosječne plate i prosječne penzije u januaru ove godine iznosi 58%. Za isplatu prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja za oko 110.000 korisnika od čega oko 97.500 korisnika penzija potrebno je obezbijediti oko 30 miliona eura na mjesečnom nivou.

Na osnovu Zakona o obeštećenju korisnika prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koji je Skupština Crne Gore donijela 19. jula 2008. godine, Fond PIO je izvršio dva vanredna usklađivanja prava od po 10% (decembar 2007. i decembar 2008.).

Takođe, izvršene su i četiri vanredne isplate - rate obeštećenja u visini iznosa neto primanja za novembar 2007. godine. Ovim zakonom je propisano da će se cjelokupan iznos obeštećenja isplatiti po korisniku u gotovini zaključno do 20. aprila 2011. godine.

Na poboljšanju materijalnog položaja penzionera, od početka reforme penzijskog sistema, preduzimane su brojne aktivnosti i one su sadržane kroz subvenciju troškova električne energije, jednokratne socijalne pomoći najugroženijim penzionerima, subvencije u nabavci prehrambenih namjernica, adaptiranje i opremanje klubova penzionera, podrška sportsko-rekreativnim aktivnostima, materijalne pomoći lokalnim udruženjima penzionera i boravak u odmaralištima u Igalu, Žabljaku i Ulcinju.
U saradnji sa Ministarstvom poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede i Fondom PIO u 2008. godini je realizovan program nabavke zimnice pod povoljnijim uslovima za oko 17.000 penzionera za što je obezbijeđeno više od 500.000 .
Imajući u vidu značaj stambene problematike Vlada Crne Gore u saradnji sa Fondom PIO i lokalnim samoupravama preduzima aktivnosti na izgradnji stambenih jedinica namjenjenih penzionerima. Zajedničko riješavanje stambenih potreba članova je predmet Sporazuma o saradnji koji je potpisan između Saveza udruženja penzionera Crne Gore i Saveza sindikata Crne Gore. Ove dvije organizacije sarađuju i u ostalim oblastima u kojima imaju zajednički interes.

Na prijedlog Vlade Crne Gore jula mjeseca 2007. godine u Skupštini su usvojene Izmjene i dopune Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, kojima su vojni penzioneri postali dio sistema penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore i shodno tome ostvaruju prava iz ovog osiguranja. Na osnovu ovog zakona je za 3.000 vojnih penzionera izvršeno prevođenje prava, dok su vojni osiguranici dobili status osiguranika na obavezno osiguranje. U decembru 2008. godine izvršene su izmjene i dopune Zakona kojima je između ostalog i stvorena zakonska mogućnost da penzioneri mogu da zasnuju radni odnos ili obavljaju samostalnu djelatnost, a da im se ne vrši obustava isplate penzije, što će uticati, pogotovo u uslovima ekonomske krize, na poboljšanje materijalnog položaja penzionera.

Izvšene su izmjene i dopune Zakona o boračkoj i invalidskoj zaštiti u cilju njegovog usaglašavanja sa Ustavom Crne Gore i pojedinih njegovih odredbi sa Zakonom o Vojsci Crne Gore i Zakonom o odbrani. O pravima iz boračke i invalidske zaštite odlučivalo se blagovremeno i ažurno a isplata mjesečnih novčanih primanja korisnika prava i njihovo usklađivanje je vršeno redovno (dva puta godišnje). U januaru 2009. godine je izvršeno uskljađivanje od 4,9% po istoj metodologiji po kojoj se vrši usklađivanje penzija. Ukupan broj korisnika prava iz boračke i invalidske zaštite je 5.862 .

Zaštita vulnerabilnih kategorija

Jedan od prioriteta Vlade i u narednom periodu ostaje realizacija aktivnosti koje su usmjerene ka zaštiti porodice, pojedinaca, djece u riziku i lica u stanju socijalne potrebe, odnosno socijalne isključenosti, a koje su definisane strateškim dokumentima:
- Strategija za suzbijanje siromaštva i socijalne isključenosti (2007-2011)
- Strategija razvoja sistema socijalne i dječje zaštite u Crnoj Gori ( 2008-2012)
- Strategija integracije osoba sa invaliditetom u Crnoj Gori (2008-2016) i Akcioni plana za relizaciju Strategije za integraciju osoba sa invaliditetom u Crnoj Gori ( 2008-2009)
- Strategija razvoja socijalne zaštite starih lica u Crnoj Gori ( 2008- 2012).
- Nacionalni akcioni plan za Dekadu uključenja Roma 2005-2015 u Republici Crnoj Gori;
- Strategija za poboljšanje položaja RAE populacije u Crnoj Gori (2008-2012);

Zaštita siromašnih i materijalno neobezbijeđenih lica

Vlada Crne Gore je u julu 2007.g. usvojila Strategiju za suzbijanje siromaštva i socijalne isključenosti, koja predstavlja nastavak Strategije razvoja i redukcije siromaštva iz 2003. Inovirana strategija je usmjerena na uključivanje marginalizovanih grupa stanovništva u sve oblasti društvenog života. Ova Strategija se bazira na četiri ključne oblasti, a to su: zdravstvo, obrazovanje, socijalna zaštita i zapošljavanje, od kojih zavisi unaprijeđenje socijalnog i ekonomskog položaja ranjivih grupa stanovništva.

Prema posljednjem istraživanju stopa siromaštva za 2006. godinu ostala je manje-više nepromijenjena i iznosi 11,3% stanovništva.

Zaštita materijalno neobezbjeđenih porodica realizuje se ostvarivanjem prava iz socijalne i dječije zaštite i to: materijalno obezbjeđenje porodice, lična invalidnina, njega i pomoć drugog lica, smještaj u ustanovu i smještaj u drugu porodicu, pomoć za vaspitanje i obrazovanje djece i mladih sa posebnim potrebama,zdravstvena zaštita, troškovi sahrane, jednokratna novčana pomoć, oprema za novorođeno djete, dodatak za djecu, naknada po osnovu rođenja djeteta, naknada zarade za rad sa polovinom punog radnog vremana i odmor i rekreacija djece.

Prava iz oblasti socijalne i dječje zaštite na mjesečnom nivou koristi oko 80.500 građana.

U cilju obezbjeđenja kvalitetnije zaštite socijalno ugroženih građana Vlada Crne Gore je donijela Odluku o povećanju visine naknada za materijalno obezbjeđenje porodice i dodatka za djecu za po 10%, njege i pomoći drugog lica za 20% i lične invalidnine za 50%. Za islplatu socijalno-zaštitnih prava u Budžetu Crne Gore se mjesečno obezbjeđuje oko 3,5 miliona . Redovnost isplata socijalno-zaštitnih prava je jedan od prioriteta Vlade Crne Gore i u periodu koji je pred nama. Za socijalna davanja i dotacije je za 2009. godinu opredijeljeno 25% od ukupnih troškova Budžeta.

Boljoj targetiranosti kategorija građana kojima je pomoć neophodna značajno će doprinijeti izrada Socijalnog kartona, koji podrazumijeva povezivanje baza podataka svih relevantnih institucija.
Osim zakonom predviđenih mjera Vlada sprovodi i posebne programe pomoći koji se odnose na:
subvencioniranje električne energije,
nabavku udžbenika,
riješavanje stambenih potreba korisnika socijalno-zaštitnih prava.

Subvencioniranje električne energije
Od juna 2008.godine Vlada CG realizuje Program subvencioniranja potrošača električne energije.

Program subvencioniranja odnosi se na korisnike socijalno-zaštitnih prava iz resora Ministarstva zdravlja, rada i socijalnog staranja i to :
- korisnike materijalnog obezbjeđenja porodice,
- korisnike matrijanog obezbjeđenja boraca,
- korisnike lične invalidnine,
- korisnike njege i pomoći drugog lica,
- korisnike smještaja u drugu porodicu.

Navedenim korisnicima subvencionira se 45% računa za struju koji se kreće u rasponu od 0-80 , za navedene korisnike kojima iznos računa prelazi 80 isti će biti umanjen za 36 .
Šira grupa potrošača iz kategorije domaćinstva čiji je prosječni račun za utrošenu električnu energiju u 2008.godini bio u rasponu od 0 do 80 uz uslov da godišnji prihod ne prelazi 1200 . Subvencija za ovu kategoriju potrošača iznosi 27,5% od računa u rasponu 0-80 , odnosno 19 ukoliko račun prelazi 80 mjesečno.

Program subvencioniranja potrošača električne energije odnosi se i na potrošače iz kategorije malih i srednjih preduzećai željeznice u iznosu od 10% mjesečno. Subevnicje ukupno koristi oko 80.000 potrošača, a mjesečno je za ove namjene izdvojeno od 150.000-500.000 u periodu jun-decembar 2008.

Nabavka udžbenika

Ministarstvo zdravlja, rada i socijalnog staranja u saradnji sa Ministarstvom prosvjete i nauke je u školskoj 2088-2009 godinisprovelo aktivnosti koje se odnose na nabavku besplatnih udžbenika za djecu korisnika materijalnog obezbjeđenja porodice, djecu bez roditeljskog staranja, djecu boraca, djecu koja su smještena u institucijama, djecu romske nacionalnosti i djecu koja su uključena u inklizivni obrazovni proces. Besplatne udžbenike je dobilo 11.830. djece.

Riješavanje stambenih potreba korisnika socijalno-zaštitnih prava

U cilju postizanja kvalitetnije zaštite materijalno neobezbijeđenih lica, tokom protekle godine nastavljene su aktivnosti sufinansiranja izgradnje stanova za korisnike prava na materijalno obezbjedjenje porodice u saradanji sa lokalnom samoupravom. U Tivtu je izgradjeno 12 stambenih jedinica, u Kolašinu je pri kraju izgradanja 42 stambene jedinice, u Petnjici Berane je u toku izgradnja 12 stambenih jedinica.

Takođe želim da istaknem da su u toku aktivnosti koje se odnose na implementaciju Strategije razvoja socijalne i dječje zaštite. Osnovni cilj ove Strategije je razvoj mreže efikasnih usluga, izgradnja institucija i garantovanje osnovnih prava koja obezbjeđuju zaštitu porodice, pojedinaca i grupa u najmanje restriktivnom okruženju uz aktiviranje njihovih potencijala, a koji mogu da spriječe, otklone ili ublaže osnovne rizike kojima su izloženi, na principima decentralizacije i participativnog odlučivanja, u kome svi socijalni akteri imaju jednake odgovornosti i mogućnosti za pružanje i finansiranje usluga i servisa socijalne i dječje zaštite, čineći ih jednako dostupnim svim korisnicima i djelotvornim u pružanju podrške ranjivim grupama.

Zaštita djece sa smetnjama u razvoju i lica sa invaliditetom

U cilju postizanja većeg stepena zaštite osoba sa invaliditetom donijeti su: Zakon o kretanju slijepog lica uz pomoć psa vodiča i Zakona o povlasticama osoba s invaliditetom u putničkom saobraćaju.Takođe, Vlada CG je utvrdila Prijedlog zakona o ratifikaciji Konvencije Ujedinjenih nacija o pravima lica sa invaliditetom sa Opcionim protokolom.
Osim zakonskih riješenja, zaštita ovih kategorija građana odvija se u skladu sa Strategijom integracije osoba sa invaliditetom u Crnoj Gori i Akcioni. planom za relizaciju Strategije za integraciju osoba sa invaliditetom u Crnoj Gori.

Glavni cilj Strategije za integraciju osoba sa invaliditetom je unapređenje položaja osoba sa invaliditetom u Crnoj Gori i njihovo uključivanje u sve oblasti društva na ravnopravnoj osnovi u skladu sa socijalnim modelom pristupa invalidnosti. Zaštitu i unaprijeđenje prava osoba sa invaliditetom moguće je postići razvojem programa koji doprinose efikasnijem sistemu: zdravstvene zaštite, socijalne zaštite, penzijskog i invalidskog osiguranja, obrazovanja, profesionalnog osposobljavanja i zapošljavanja, kulture, sporta i rekreacije i obezbjeđenjem pristupačnosti sredine.

Vlada je nedavno usvojila i prvi Izvještaj o primjeni Akcionog plana za 2008. godinu i opšta je ocjena da su planirane aktivnosti realizovane u najvećoj mogućoj mjeri, a takođe su i predstavnici osoba sa invaliditetom iskazali zadovoljstvo postignutim, što svakako predstavlja dobar početak implementacije ovog sstrateškog dokumenta, a što će u znatnoj mjeri unaprijediti položaj lica sa invaliditetom u Crnoj Gori. Ovom prilikom želim posebno da istaknem dobru saradnju koja je ostvarena sa predstavnicima osoba sa invaliditetom, kao i njihovo aktivno učešće u realizaciji svih planiranih aktivnosti.

Kao dobar primjer prakse izdvajamo otvaranje dnevnih centara za djecu sa smetnjama u razvoju u saradnji sa lokalnom samoupravom i udruženjima roditelja djece sa smetnjama u razvoju. Dnevni centar već postoji u Bijelom Polju, a u toku su aktivnosti na otvaranju dnevnih centara u Nikšiću, Beranama, Pljevljima i Baru.

Zaštita starih lica

Unaprijeđenje sistema zaštite starih lica u Crnoj Gori odvija se u skladu sa Strategijom razvoja socijalne zaštite starih lica. Osnovni cilj razvoja socijalne zaštite starih lica okrenut je poboljšanju njihovog socijalnog statusa, jačanju društvene kohezije, podsticanju i njegovanju nezavisnosti i sposobnosti starih lica da pomognu sami sebi i predupredjivanju pojava njihove marginalizacije. Realizacijom Strategije i definisanjem principa, ciljeva i zadataka razvoja i reforme socijalne zaštite starih lica žele se postići, pored ostalih, sljedeći opšti efekti: aktivna pozicija i uloga starog lica; afirmacija uloge i odgovornosti porodice; razvoj efikasnijeg i ekonomičnijeg sistema socijalne zaštite starih lica; uvodjenje sistema licenciranja i akreditacije u pružanju usluga socijalne zaštite starim licima; postizanje pluralizma pružalaca usluga, prije svega, kroz veće aktiviranje organa lokalne samouprave; formiranje novih i, u skladu sa ciljevima i zadacima reforme, transformaciju postojećih ustanova socijalne zaštite.

Kao dobar primjer prakse, ovom prilikom bih pomenuo da je urađen Akcioni plan razvoja socijalne zaštite Starih lica u opštini Pljevlja i potpisan Memorandum o saradnji na razvoju zaštite starih lica u opštini Pljevlja kojim će se zajednički realizovati aktivnosti na izgradnji institucija za smještaj starih lica koja će obuhvatiti: rezidencijalni smještaj starih lica, dnevni centar za stara i odrasla lica i zaštićeno stanovanje za odrasla lica sa invaliditetom.

Takođe bih izdvojio otvaranje objekta za palijativnu njegu u krugu Doma starih Grabovac u Risnu. Ovaj objekat je površine 3.976 m2, kapaciteta 92 ležaja. U njemu će se pružati terminalna njega teško oboljelim i nepokretnim korisnicima, kao i zbrinjavanje dementnih korisnika. Objekat je rađen po standardima i uz konsultaciju stručnjaka za palijativnu njegu i zahtjeva novi sistem rada, veći broj obučenog osoblja i primjenu najnovijih saznanja u ovoj oblasti. Vrijednost ove investicije iznosila je 3 miliona .
Pored pomenutih, u toku su završne aktivnosti na otvaranju Doma starih u Bjelom Polju, kapaciteta za oko 300 korisnika, a u saradnji sa Zavodom za zapošljavanje i lokalnim samoupravama realizuje se Projekat pomoć u kući starim licima koji se sprovodi u 16 opština.

Zaštita RAE populacije

Prema podacima MONSTAT-a u CG živi oko 11.000 Roma, Aškelja i Egipćana, od kojih je 4.500 izbjeglih i raseljenih. U cilju riješavanja problema ove populacije, Vlada Crne Gore je novembra 2007.godine usvojila Strategiju za poboljšanje položaja RAE populacije u Crnoj Gori za period 2008-2012. Strategijom su definisana područja djelovanja, prioritetni zadaci, metodi realizacije, mehanizmi evaluacije itd. Kao prioritna područja djelovanja izdvajaju se: izrada baze podataka o RAE populaciji, rješavanje pravnog statusa RAE populacije (registracija i rješavanje problema ličnih dokumenata), obrazovanje, očuvanje kulture i tradicije, zapošljavanje i prava iz radnog odnosa, zdravlje i zdravstvena zaštita, socijalna i dječija zaštita, poboljšanje uslova stanovanja i učešće u javnom i političkom životu. Strategija se odnosi na sve Rome, Aškalije i Egipćane, bez obzira da li se radi o domicilnom stanovništvu ili izbjeglicama, a u svakoj oblasti poseban akcenat je dat rodnoj ravnopravnosti.

Za realizaciju Strategije za 2008.godinu, pored sredstava namjenjenih za poboljšanje položaja Roma u okvirima pojedinih resora, Vlada je izdvojila 400.000 , a za 2009. godinu obezbjeđeno je 600.000 .

U želji da sredstva za implementaciju Strategije učini transparentnim i dostupnim svim socijalnim akterima, sredstva za realizaciju aktivnosti se dodijeljuju putem javnog konkursa.

ZAKLJUČAK

Danas je globalna ekonomska situacija takva da nijedno rješenje nije konačno i da sva rješenja, zbog neizvjesnosti i neispitanosti krize, podliježu korekciji i unaprijeđenju.
Pred nama je turistička sezona, kao i očekivani početak jednog broja investicija i još je rano za bilo kakve definitivne procjene. Kao što je poznato, kriza je anomalija u ekonomskom svijetu i nije je lako odrediti i sputati.
U svakom slučaju, u narednim mjesecima ćemo biti u prilici da sagledamo rezultate svih naših mjera i da u skladu sa tim, ukoliko situacija to bude zahtijevala, kao svaka odgovorna Vlada napravimo određene korekcije na planu javne potrošnje i fiskalne politike, ali i politike šireg ekonomskog i finansijskog sistema u neposrednoj saradnji sa svim relevantnim institucijama.

I na kraju, želim još jednom da se najljubaznije zahavlim na pozivu da učestvujemo na ovoj Regionalnoj konferenciji i cijenim da će razmjena iskustava doprinijeti boljem razumijevanju problema koje svi dijelimo.

Ovdje možete preuzeti izjavu za javnost ministra Radunovića.