Uvodno izlaganje ministra uredjenja prostora i zaštite životne sredine Branimira Gvozdenovića na 31. Sajmu građevinarstva u Budvi

I ove godine kao i trideset godina unazad, imamo priliku i zadovoljstvo da prisustvujemo Sajmu građevinarstva u Budvi, učestvujemo na manifestacijama sajma i promotivnim događajima, pratimo aktuelnu prezentaciju izlagača, ukratko, svjedoci smo višedecenijskog razvoja građevinarstva i hroničari smo najnovijih dostignuća u toj oblasti. Danas imam izuzetno zadovoljstvo da saopštim, da će jedan posebno značajan građevinski poduhvat koji preduzima Jadranski sajam sa svojim domaćim i stranim partnerima, u potpunosti izmjeniti sliku ovog dijela centra Budve, izgradnjom modernog, multifunkcionalnog sajamsko-kongresnog i hotelskog kompleksa, najviše svjetske klase i standarda. To znači da ćemo već 33. ili 34. Sajam građevinarstva organizovati u novom sajamskom kompleksu, u uslovima i u rangu najpoznatijih svjetskih sajamskih centara, ako ne po kapacitetu onda sigurno po kvalitetu sajamske usluge, pratećih turističkih i drugih ponuda.

Poštovani organizatori, učesnici i gosti Sajma, današnju sajamsku manifestaciju otvaramo u sasvim drugačijem ekonomskom i ukupnom privrednom ambijentu, od prošlogodišnjeg. Pozitivan trend na makroekonomskom planu, ostvaren u nekoliko poslednjih godina, zaustavljen je krajem 2008 godine usljed poremećaja u globalnom ekonomskom i finansijskom sistemu. Privredna kretanja u Crnoj Gori u narednom periodu zavisiće od razvoja uticaja globalnih kretanja i mjera preduzetih u cilju podrške preduzetništvu, novom ciklusu investiranja i razvojnim planovima i projektima u pojedinim prioritetnim sektorima. U dokumentu Ekonomske politike za 2009.godinu predviđene su mjere podrške i olakšice sa ciljem da se ohrabre investitori i poveća njihova likvidnost. To se odnosi na smanjenje opterećenja na zarade, prevremenu otplatu unutrašnjeg duga, ukidanje naknade za korišćenje građevinskog zemljišta, smanjenje cijena električne energije za mala i srednja preduzeća, nastavljanje subvencioniranja najugroženijih kategorija stanovništva, kao i povećanje produktivne kapitalne potrošnje tj. jačanje investicija u infrastrukturu.

Nakon rekordnog iznosa neto stranih direktnih investicija, ostvarenih u prošloj godini, podsticajne mjere stvaranja pozitivnog biznis ambijenta u Crnoj Gori uprkos globalnoj ekonomskoj krizi, su dale dobre rezultate pa su prema podacima CBCG strane direktne investicije u Crnoj Gori od 01.01.- 30.06.2009. godine iznosile oko 396 miliona . Navedene mjere i trend priliva SDI treba da stvore i pokrenu novi ciklus investiranja, jer je u uslovima djelovanja finansijske krize u prvom kvartalu ove godine oblast građevinarstva suočena sa problemom nelikvidnosti u odsustvu bankarske podrške za realizaciju započetih projekata i naročito je pogođena.

Taj trend je posebno izražen u sektoru stambene izgradnje i s tim u vezi, problemom blokiranih sredstava u nezavršenim objektima. Ipak, očekivanja su da će se opšte prilike u građevinarstvu poboljšati jačanjem likvidnosti bankarskog sistema, investiranjem u razvojne projekte koji imaju perspektivu i komponentu održivosti na duži rok, kao i očekivanim investicijama u kapitalnu infrastrukturu koja generiše aktivnost građevinske i drugih djelatnosti.

Konkretno stanje u građevinarstvu Crne Gore karakterišu tri osnovne pojave:

Značajno povećanje obima investicija sa tendencijom daljeg povećanja ugodinama koje predhode priključenju Crne Gore EU;

Izmjena strukture investitora izražena u dominantnom učešću stranih investicija, kao i investicija realizovanih kreditima stranih banaka i međunarodnih finansijskih institucija kao što su Svjetska banka, EIB, KfW banka i druge;

Inostrana konkurencija na domaćem tržištu.
I pored smanjenja kapitalnog budžeta koji je ostvaren kroz rebalans budžeta za 2009. godinu, Crna Gora u slijedećem mjesecu započinje izgradnju svog i najvažnijeg najvećeg infrastrukturnog objekta Autoputa Bar- Boljare, vrijednog preko 2,5 milijarde . Sve neophodne pripreme za početak ovog projekta su već urađene.

Vlada Crne Gore intezivno i kontinuirano priprema nekoliko izuzetno značajnih green field investicija, koji će generisati ekonomski razvoj Crne Gore u narednim dekadama. Svakako da je projekat Velika plaža jedna od najvećih investicija i inicijativa u Crnoj Gori kada je riječ o održivom razvoju u turizmu. Projekat procijenjen na oko 10 milijardi predstavlja jedeinstven primjer održivog turističkog kompleksa, koji treba da funkcioniše kao urbana zajednica, koja živi tokom cijele godine sa kompleksnim i raznovrsnim sadržajima kao što su: turistički, stambeni, obrazovni, zdravstveni, rekreativni, poslovni, kongresni i konferencijski. Očekuje se da ovakav projekat značajno podstakne razvoj i izgradnju saobraćajne, vodovodne, energetske i kanalazacione inrastrukture, i podstakne ukupni socio-ekonomski aspekt razvoja lokalnog stanovništva, generiše i privuče značajan povratak obrazovanih kadrova iz dijaspore i kroz multiplikativne efekte u krajnjem rezultatu ima značajno povećanje svih ekonomskih indikatora i životnog standarda građana Crne Gore. Projekat se trenutno nalazi u fazi predkvalifikacija koja traje do 15.10.2009.godine dok je rok za dostavljanje ponuda 15.02.2010.godine. Imajući u vidu visinu zahtjevanih investicija u ovaj projekat, te činjenicu da veoma ograničen broj investitora čak i na svjetskom nivou može obezbijediti finansijska sredstva, ekspertizu i kadrove za ovakav projekta, zadovoljni smo inicijalnim interesovanjem koje je do sada iskazano za projekat Velika plaža. Vjerujemo da ćemo naći partnera koji će realizovati dugoročno održiv projekat u skladu sa našim očekivanjima.
Takođe u pripremi je slijedeći značajan i kompleksan projekat Luštica u Tivtu, a pregovori o dugoročnom zakupu i razvoju ove lokacije od cca 640ha se uspješno privode kraju sa kompanijom Orascom iz Egipta. Investitor će na lokaciji izgraditi: osam hotela, relaksacioni centar, golf teren, pristaništ, luksuzne vile i apartmane,kao i brojne javne sadržaje i objekte prateće infrastrukture. Ukupna vrijednost investuicije je cca 1 milijarda .

Pored navedenih projekata treba istaći i projekte koji su takođe aktuelni: ostrvo Sv. Marko u Tivtu, na kome se planira luksuzni resort turistički kompleks najviše klase a u toku su pregovori o dugoročnom zakupu i viziji turističkog-kompleksa Valdanos kod Ulcinja.

U oblasti stanovanja, Ministarstvo je pripremilo Zakon o stanovanju i održavanju stambenog fonda i Zakon o privatno javnom partnerstvu i stambenim zadrugama. Oba zakona trebaju da podstaknu i regulišu stambenu oblast, koja je sa socio-ekonomskog aspekta, kao i aspekta interesa i razvoja građevinarstva izuzetno značajna i podsticajna.

Crnogorski fond za solidarnu stambenu izgradnju, koji u saradnji sa lokalnom samoupravom trenutno realizuje 326 stambenih jedinica, u slijedeću godinu ulazi sa realizacijom projekata izgradnje 1028 stambenih jedinica u Podgorici, Nikšiću, Budvi, Beranama, Cetinju, Plavu, Žabljaku i Andrijevici. Ovim projektima će se stvoriti uslovi za rješavanje stambenih pitanja građana Crne Gore, pod značajno povoljnijim uslovima u odnosu na tržišne.

Važno je napomenutui da Vlada Crne Gore razmatra projekat kojim će se pod povoljnim uslovima i subvencioniranom kamatnom stopom, a u saradnji sa međunarodnim finansijskim institucijama omogućiti rješavanje stambenih pitanja građana, a jedean dio sredstava će se odnositi na zaposlene u državnoj upravi, i kao posebna kategorija građana koji će biti korisnici kredita su mladi bračni parovi. U realizaciji ovog projekta će biti uključene finansijske institucije, građevinske firme i Vlada Crne Gore, sve u cilju obezbjeđivanja niske kupovne cijene stana i uz planirano subvencioniranje kamatne stope. Na ovaj način će se značajno podstaći investicioni ciklus i ukupno građevinarstvo u oblasti stanogradnje.

Intezivirani su radovi na izgradnji komunalne infrastrukture. Jedan od najznačajnijih projekata koje Crna Gora realizuje u ovom periodu je izgradnja Regionalnog vodovoda za crnogorsko primorje. Projekat vrijedan preko 70 miliona treba da obezbijedi dodatnih 1200 l/s vode za opštine na crnogorskom primorju. Projekat je u završnoj fazi, i sa sigurnošću možemo očekivati da će naredna tuiristička sezona biti dočekana bez nestašica vode za piće. U oblastima vodosnadbijevanja i upravljanja otpadnim vodama posebno se ističe saradnja sa njemačkom KfW bankom uz čiju su se kreditnu podršku realizovale brojne rekonstrukcije vodovodnih i kanalizacionih mreža u Herceg Novom, Baru i Tivtu. Uz podršku iste banke planira se izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Herceg Novom ( vrijednost projekta 21 milion sa kanalizacionom mrežom) i Baru (vrijednost projekta 23 milion sa kanalizacionom mrežom). U slijedećoj fazi planirana je izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda za Kotor i Tivat (zajedničko postrojenje) i postrojenje u Sutromoru. Za ovu fazu je predviđen iznos kredita od 25 miliona .

Pored KfW banke i sa Evropskom investicionom bankom (EIB) je zaključen ugovor o kreditu za projekte u oblasti upravljanja otpadnim vodama u iznosu od 114 milona .
U oblasti upravljanja čvrstim otpadom postignuti su značajni pomaci. Procijenjeno je da je za izgradnju planiranih šest sanitarnih deponija (u Baru, Kotoru, Nikšiću, Bijelom Polju, Beranama i Pljevljima) potrebno obezbijediti oko 70 miliona . Vlada Crne Gore je za ove investicije obezbijedila kredite od Svjetske banke i EIB banke, a sa realizacijom projekata će se početi krajem ove i početkom 2010. godine.

Sve navedene investicuione aktivnosti i planovi već dovoljno govore sa kakvim intezitetom i dinamikom Vlada Crne Gore zacrtava trasu svog budućeg razvoja i sveobuhvatno se suočava sa globalnom ekonomskom krizom. U direktnoj vezi sa implementacijom i realizacijom svih navedenih i drugih planiranih projekata je aktivnost Ministarstva uređenja prostora i zaštite životne sredine da kroz kompleksan proces upravljanja prostorom i zakonom utvrđenih procesa uređenja prostora i izgradnje objekata, omogući brzu i efikasnu realizaciju svih navedenih značajnih projekata.

Opšti uslovi u oblasti upravljanja prostorom su značajno unaprijeđeni rješenjima Zakona o uređenju prostora i izgradnje objekata sa efikasnim procedurama za izgradnju objekata kao podsticaj preduzetničkoj inicijativi, novom investiranju i kvalitetnoj valorizaciji prostora. Takođe intezivno se radi na operativnom uklanjanju biznis barijera u procesu izgradnje objekata, posebno sa aspekta komunalnog opremanja građevinskog zemljišta, rada javnih komunalnih preduzeća i efektivnost rada službi na lokalnom nivou. Uz već sistemski izjednačen položaj stranih i domaćih investitora i podsticajno utvrđenih rješenja u oblasti svojinsko pravnih odnosa, Crna Gora predstavlja jednu od najatraktivnijih destinacija za investiranje u svijetu.

Shodno navedenom, crnogorsko građevinarstvo se danas nalazi pred velikim izazovom, jer u vrlo kratkom roku mora učiniti snažan napredak u svojoj organizovanosti i spremnosti za konkurentnost na domaćem i globalnom tržištu. To podrazumjeva iznalaženje novih načina organizovanja crnogorskih građevinskih društava i usvajanja novih načina poslovanja, novih metoda, tehnika i tehnologija, kao i posebno ulaganje u razvoj ljudskih resursa u građevinarstvu. Društva moraju biti fleksibilna i inovativna i kontinurano usavršavati svoje poslovanje. Prije svega moraju imati strategiju kojom mogu ostvariti bolju poziciju od konkurencije, biti sposobna preoblikovati postojeće poslovne metode i stvarati nove vrijednosti za korisnike i investitore.

Vlada Crne Gore je prepoznala suštinske i strukturne probleme crnogorskog građevinarstva, pa je u toku izrada dokumenata Strategije razvoja građevinarstva u Crnoj Gori do 2020.godine, sveobuhvatnog i komplesksnog strateškog dokumenta, čiji je osnovni cilj da identifikuje i usmjeri razvoj građevinarstva u Crnoj Gori, da bi se u najvećoj mjeri iskoristili svi sopstveni potencijali na najefikasniji način.

Strateški cilj ovog dokumenta jeste da građevinarstvo postane inovativna privredna grana, da zadovolji potrebe veoma dinamične crnogorske ekonomije na efikasan način, da postane dio građevinarstva EU, da pruža konkurentne usluge na međunarodnim projektima i isporučuje proizvode tj. objekte sa standardnim kvalitetom. Strategija će definisati i mjere implementacije kroz Akcioni plan, u kojima će se predvidjeti način prevazilaženja sadašnje usitnjenosti građevinske operative, neosposobljenosti da odgovori zahtjevima potražnje i sve razvijenije konkurencije u pogledu organizacione, kadrovske i tehničke osposobljenosti. Usvajnje Strategije je predviđeno krajem ove godine.

Integracija Crne Gore u EU podrazumjeva, kada je građevinarstvo u pitanju, harmonizaciju tehničke regulative, kao osnovu sistema kvaliteta. Sistem građenja kvaliteta u građevinarstvu zasniva se na tehničkim propisima i standardima, koji pored ostalog omogućavaju lakši i jednostavniji protok usluga i materijala u svjetsku ekonomiju. Standardizacija podrazumjeva uspostavljanje osnovnog institucionalnog okvira za primjenu i kontrolu tog procesa. U tom segmentu je neophodno je usvojiti deset Eurokodova do 2014. godine. Eurokodovi od slijedeće godine stupaju na snagu u zemljama EU sa obaveznom primjenom. Pored Eurokodova je potrebno ugraditi u domaće zakonodavstvo ostale ebvropske direktive, koje se odnose na građevinske materijale, energetsku efikasnost, usluge, geotehniku, FIDIC uslove ugovaranja i ISO standarda za upravljanje.

Imaju8ći u vidu Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju, zatim Nacionalni program za integraciju Crne gore u EU za period 2008-2012. godine, Ministarstvo uređenja prostora i zaštite životne sredine je apliciralo kod Delegacije Evropske komisije za projekat iz programa IPA 2010 (instrument predpristupne pomoći) i kandidovalo projekat Postizanja najvišeg bezbjednosnog i tehničkog kvaliteta crnogorskog građevinarstva. Ovaj projekat obuhvata izradu programa usvajanja Eurokodovam, i kao pilot projekat Eurokod 8 izradu nacionalnog aneksa dio I Projektovanje konstrukcija za otpornost na zemljotres opšta pravila, seizmičke aktivnosti i pravila za izgradnju . Svrha ovog projekta je stvaranje preduslova za usklađivanje nacionalnih propisa i standarda za proračun konstrukcija sa propisima i standardima EU i izgradnja kapaciteta za njihovo uspješno usvajanje, implementaciju i upotrebu.

Kada je oblast uređenja prostora i prostorni razvoj u pitanju, 2008.god. je bila izuzetno značajna. Usvojen je Prostorni plan Crne Gore do 2020.god. i Zakon o uređenju prostora i izgradnju objekata. Usvajanjem tih bazičnih dokumenata, stvorena je osnova za vođenje konzistentne, dugoročne politike upravljanja, organizacije i uređenja prostora. Takođe su usvojeni planski dokumenti: Studija lokacije Arsenal Tivat i Detaljni prostorni plan autoputa Bar-Boljare, čime su stvoreni planski uslovi za realizaciju oba projekta, od kojih je projekat Porto Montenegro, u okviru lokacije Arsenala u toku realizacije. U toku je izrada tri državne stidije lokacije u okviru PPPPN Skadarsko Jezero. Započeti su poslovi na izradi sljedećih planskih dokumenata: Prostorni plan područja posebne namjene Bjelasica i Komovi; DPP za prostor višenamjenskih akumulacija na Morači; PPPPN za Durmitorsko područje; PUP Opštine Ulcinj; kao i više studija lokacija za različita atraktivna područja. U narednom periodu pristupiće se izradi i donošenju sljedećih državnih planskih dokumenata: Prostornih planova posebne namjene za NP Prokletije; NP Lovćen; i NP Skadarsko jezero; zatim DPP za Jadransko-jonski autoput; Jadransku magistralu; mini hidroelektrane, za trasu novog dalekovoda i podvodnog kabla. Ministarstvo je, kao što se vidi iz prezentovanih aktivnosti, uložilo ogromne napore i postiglo izuzetne rezultate u donošenju državnih strateških planskih dokumenata, koji su osnov i preduslov za buduću izgradnju i investicije. Pri tom se veoma intezivno radilo na podizanju kapaciteta rada kako ministarstva, tako i lokalnih uprava u procesima izrade, donošenja i implementacije planova angažovanjem renomiranih stranih konsultanata, održavanjem seminara i radionica na kojima su se prezentovala iskustva dobre prakse iz svijeta i time doprinosilo edukaciji aktera na ovim poslovima.

Cijeli sistem upravljanja prostorom zaokružen je u zakonodavnom i izvršnom smislu formiranjem tri inspekcijske službe koje vrše nadzor nad primjenom Zakona o uređenju prostora i izgradnju objekata, a to su: Inspekcija zaštite prostora, Inspekcija za urbanizam i Inspekcija za građevinarstvo. Sprovodi se opsežna aktivnost na suzbijanju i potpunoj eliminaciji bespravne gradnje, kroz koordiniran rad sve tri inspekcije.

Ministarstvo sve češće koristi institute urbanističkih i arhitektonskih međunarodnih konkursa za dobijanje najboljih urbanističkih ili arhitektonskih rjašenja za najatraktivnije lokacije, kao što su npr: međunarodni konkurs za dobijanje plansko-konceptualnog rješenja Velike plaže u Ulcinju, međunarodni konkurs za dobijanje Idejnog urbanističko-arhitektonskog rješenja centra Bara. Namjera nam je da i na lokacijama koje su u fazi pripreme tendera, uvedemo sličnu praksu.

Kada je lokalni nivo planiranja u pitanju, uočava se neujednačen nivo u procesu donošenja planskih dokumenata. U pozitivnom smislu prednjače: Glavni grad Podgorica, opštine Budva, Kotor i Nikšić. Analizirajući plansku dokumentaciju ove 4 opštine, donesene u zadnje dvije godine, postoji mogućnost realizacije 11 miliona kvadrata nove bruto građevinske površine, tj. izgradnje novih objekata različite namjene.

Sve navedeno dokazuje da su stvoreni svi preduslovi i da postoje izuzetni potencijali za budući razvoj Crne Gore, za nove investicije i za novu izgradnju u Crnoj Gori. Šansa je na svima nama.

Uvažene dame i gospodo, učesnici i domaćini sajma, koristim priliku da vas još jednom pozdravim i zaželim uspješan rad. Zahvaljujem se na pažnji i proglašavam, 31 Sajam građevinarstva u Budvi otvorenim.