Antimikrobna rezistencija

Objavljeno: 2024-11-06 • 14:00:00 Autor: UBHVFP

O antimikrobnoj rezistenciji

Antimikrobna rezistencija (AMR) predstavlja ozbiljnu prijetnju po javno zdravlje, ali i ekonomski i društveni izazov s kojim se suočavaju zdravstveni i veterinarski sektori širom svijeta. Uprava aktivno sprovodi mjere i strategije u cilju smanjenja upotrebe antimikrobnih sredstava, čime nastoji da doprinese očuvanju djelotvornosti antibiotika za buduće generacije.

  • Antimikrobna rezistencija je otpornost mikroorganizama na antimikrobne ljekove ili sredstva i u stalnom je porastu.
  • Antimikrobni ljekovi – uključujući antibiotike, antivirusne, antigljivične i antiparazitske ljekove – se koriste za liječenje infekcija kod ljudi, životinja i biljaka.
  • Antimikrobna rezistencija se razvija tokom izloženosti mikroorganizama antimikrobnim ljekovima i izazvana je najčešće njihovom pogrešnom ili prekomjernom upotrebom u humanoj i veterinarskoj medicini i u poljoprivrednim praksama.
  • Zdravlje ljudi i životinja (uključujući i biljke i životinu sredinu) globalno je ugroženo - bakterije koje izazivaju ne samo životno ugrožavajuće već i uobičajene infekcije postaju rezistentne na skoro sve poznate antibiotike, a pacijenti sa infekcijama izazvanim rezistentnim bakterijama su u povećanom riziku od lošeg kliničkog ishoda u odnosu na pacijente sa ne-rezistentnim sojevima iste vrste bakterija.
  • Posledice rastuće rezistencije na antibiotike su:
  • Nemogućnost kontrole infektivnih bolesti.
  • Preteći povratak u pre-antibiotsku eru - obične bakterijske infekcije npr.pneumonija mogle imati fatalan ishod.
  • Povećanje troškova liječenja.
  • Ugrožavanje terapijskih dostignuća moderne medicine i veterine.
  • Ugrožavanje zdravstvene bezbjendosti, trgovine i ekonomije.
  • Svi sektori moraju udružiti snage i podsticati opreznu upotrebu antimikrobnih ljekova i sprovoditi preventivne mere.
  • Borba protiv antimikrobne rezistencije je globalni poduhvat i mora se rješavati kroz pristup jednog zdravlja.
  • Podizanje svijesti opšte populacije o odgovornom i pravilnom korišćenju antimikrobnih sredstava, jačanje prevencije i kontrole infekcija u zdravstvenim ustanovama, farmama i objektima prehrambene industrije, obezbeđivanje pristupa vakcinama, čistoj vodi, sanitacija i higijena, primjena dobrih praksi u proizvodnji hrane i poljoprivredi i garantovanje dobrog upravljanja otpadom i otpadnim vodama iz relevantnih industrija su ključni za smanjenje potrebe za antimikrobnim sredstvima i smanjenje pojave i prenošenja antimikrobne rezistencije.

Zabranjeni antibiotici

Naredba o zabrani upotrebe i tretiranja životinja određenim supstancama i veterinarskim ljekovima ("Službeni list CG", br. 17/2024) propisuje antimikrobna sredstva koja su rezervisana samo za upotrebu kod ljudi i zabranjena za upotrebu kod životinja. Naredbom se zabranjuje je i upotreba antimikrobnih ljekova kod životinja radi podsticanja rasta i povećanja prinosa životinja koje se uzgajaju za proizvodnju hrane.

Od 2024. godine, Crna Gora je na listi EU (https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=OJ:L_202402598) trećih zemalja za koje su dostavljeni dokazi i garancije da proizvodi životinjskog porijekla koji se izvoze u EU su usklađeni sa zabranom korišćenja antimikrobnih supstanci u svrhu promocije rasta i prirasta i zabranom korišćenja kod životinja antimikrobna sredstva koja su rezervisana samo za upotrebu kod ljudi.

Praćenje rezistencije kod životinja i u hrani životinjskog porijekla - Monitoring AMR 

Uprava sprovodi monitoring antimikrobne rezistencije kod ključnih uzročnika zoonoza, odnosno bakterija i patogena koje se nalaze u životinjama i proizvodima životinjskog porijekla, a koje se mogu prenijeti i na ljude.

Monitoring obuhvata uzorkovanje životinja u različitima fazama proizvodnje i na tržištu (klanica, farma, maloprodaja, granica), a rezultati se dostavljaju Evropskoj agenciji za bezbjednost hrane (EFSA). Cilj monitoringa je da se utvrdi stepen rezistencije bakterija u hrani i životinjama, kao i potencijalni putevi prenosa na ljude.
Na osnovu dobijenih rezultata, Uprava definiše i sprovodi odgovarajuće mjere za kontrolu rezistencije i minimiziranje rizika po javno zdravlje.

Rezultati: 

Rezultati programa za 2023. godinu (ispitivane su svinje i goveda) pokazuju da je pronađena rezistencija na izolovane komensalne E. Coli bakterije. Najveći broj izolata pokazao je rezistentnost na tetracikline, ali i na antibiotike iz ostalih grupa antibiotika: hinolona, sulfonamida, penicilina.  Nije pronađena rezistencija kod izolata Salmonelle. Vidi izvještaj dolje.

Rezultati programa iz 2024. godinu, koji se sprovodio na uzorcima živine se obrađuju u Specijalističkoj veterinarskoj laboratoriji. Tokom 2024 godine ukupno je dostavljeno 128 uzoraka mesa brojlera i ćuraka iz maloprodaje i sa graničnih inspekcijskih mjesta i 101 uzorak cekuma od zaklane živine od strane ovlašćenih veterinar. U toku je testiranje na AMR pronađenih izolata iz prikupljenih uzoraka. 

Praćenje potrošnje antimikrobinh ljekova 

U okviru praćenja potrošnje veterinarskih ljekova – antibiotika - prikupljaju se podaci od šest veledrogerija o prodaji antibiotika veterinarskim organizacijama. Analizu podatka i provjeru kvaliteta podataka  odrađuje odsjek. Ukupna prodata količina antibiotika za upotrebu kod životinja u 2023. godini je 501.1 kg. Vidi izvještaj dolje.

Antimikrobni ljekovi koji se najviše koriste kod životinja su tetraciklini. U 2023. godini uočava značajan rast potrošnje aminoglikozidnih antibiotika. Ovi antimikrobni ljekovi se u skladu sa EMA (Agencija za ljekove EU) klasifikacijom svrstavaju u kategoriju C i označeni su kao ljekovi koje treba koristiti sa oprezom. Ohrabruje činjenica da je uočen pad prodaje hinolona (Fluoroquinolones), koji spadaju u kategoriju B EMA klasifikacije i čiju upotrebu treba ograničiti. Od ostalih B kategorije ljekova, koriste se cefalosporini 3. i 4. generacije. Polimiksini, takodje B kategorija (kolistin i polimiksin B) koriste se u malim količinama. Ljekovi kategorije A, koje treba izbjegavati, nisu korišćeni kod životinja.

Podaci o prodaji se obrađuju i šalju Svjetskoj organizaciji za zdravlje životinja (WOAH), a dostupni su javnosti na platformi ANIMUSE (https://amu.woah.org/amu-system-portal/amu-data), čime se obezbjeđuje transparentnost i informisanost o upotrebi antibiotika u Crnoj Gori.

Odgovorna upotreba antibiotika

EMA Klasifikacija antimikrobnih ljekova:

Kategorija A: „Izbjegavati“ – obuhvata antibiotike koji trenutno nijesu odobreni u veterinarskoj medicini u Evropskoj uniji (EU), niti u Crnoj Gori. Ovi ljekovi se ne smiju koristiti kod životinja za proizvodnju hrane, a kućnim ljubimcima se mogu davati samo individualno i u izuzetnim okolnostima;

Kategorija B: „Ograničiti” – odnosi se na hinolone, cefalosporine 3. i 4. generacije i polimiksine. Antibiotici u ovoj kategoriji su od kritičnog značaja u humanoj medicini, pa njihovu upotrebu kod životinja treba ograničiti radi smanjenja rizika po javno zdravlje. Treba ih uzeti u obzir samo kada nema klinički efikasnih antibiotika u kategorijama C i D;

Kategorija C: „Oprez“ – obuhvata antibiotike za koje generalno postoje druge mogućnosti u humanoj medicini, ali za određene veterinarske indikacije ne postoje alternative u kategoriji D. Ove antibiotike treba koristiti samo ako nema klinički efikasnih antimikrobnih supstanci u kategoriji D;

Kategorija D: “Promišljeno“ – uključuje antibiotike koje treba koristiti kao terapiju prvog izbora, kad god je moguće. Ove antibiotike treba oprezno koristiti kod životinja, što znači da treba izbjegavati nepotrebnu i dugotrajnu upotrebu, a grupno liječenje treba ograničiti na situacije u kojima individualno liječenje nije izvodljivo.

U saradnji sa međunarodnim partnerima kao što su FAO i WHO, Uprava priprema promotivne materijale namijenjene farmerima, vlasnicima kućnih ljubimaca i veterinarima. Ovi materijali pružaju korisne informacije o pravilnoj upotrebi antibiotika i o štetnosti nekontrolisane primjene antimikrobnih sredstava, čime se doprinosi podizanju svijesti o AMR-u među ključnim interesnim grupama.

Više o dogovornoj upotrebi antibiotika u veterini možete pronaći na sajtu CINMEDa: https://cinmed.me/veterinarski-lijekovi/odgovorna-upotreba-antibiotika/

FAO studija o praksama upotrebe antibiotika u Crnoj Gori

U 2022. godini u saradnji sa Svjetskom organizacijom za hranu i poljoprivredu (FAO) Uprava je sprovela istraživanje o praksama upotrebe antimikrobnih supstanci u stočarstvu u Crnoj Gori, koju možete preuzeti ovdje: https://openknowledge.fao.org/items/24726074-99e0-4104-a281-679b581cdc6c

Aktivnosti u okviru NIKRE

Zajedno sa Nacionalnom interdisciplinarnom komisijom za kontrolu rezistencije na antibiotike (NIKRA), koja djeluje pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja, Uprava učestvuje u aktivnostima za borbu protiv  AMR u okoviru koncepta „Jedno zdravlje“. Uprava učestvuje u zajedničkom obilježavanju nedjelje za borbu protiv AMR, svake godine 18-24 novembra i aktivnostima za podizanje svijesti o značaju borbe protiva AMR.

U okviru NIKRE, a nakon posjete predstavnika EFSA-e i ECDC i EK-a Crnoj Gori u junu 2024. godine, priprema se strateška Mapa puta, koja definiše ciljeve, akcije, uključene aktere, vremenske obuhvate i sredstva za postizanje utvrđenih ciljeva u borbi protiv AMR u svim sektorima. U veterinarskom sektoru ključne stavke za unapređenje su zakonski okvir, sistem kontrole ljekova, priprema ciljanih vodiča za terapije, aktivnosti na podzanju svijesti za odgovornu upotrebu antibiotika, unapređenje AMR monitoringa, unapređenje praćenja potrošnje.  Ovaj dokument će služiti Upravi kao osnov za dalji rad i precizno definisati korake koje je potrebno preduzeti za efikasniju kontrolu i smanjenje antimikrobne rezistencije u Crnoj Gori.

Usaglašavanje sa EU legislativom

Izmjena legislative i harmonizacija sa EU propisom 2019/6 koji reguliše promet i upotrebu veterinarskih ljekova i propisuje niz mjera za brobu protiv AMR je u toku.

Korisni linkovi:

Strategija razvoja poljoprivrede i ruralnih područja 2023-2028: https://www.gov.me/dokumenta/1e9c16c3-8814-49ab-ba89-de4f60f796af

WOAH AMR: https://www.woah.org/en/what-we-do/global-initiatives/antimicrobial-resistance/

FAO AMR: https://www.fao.org/antimicrobial-resistance/en/

EFSA AMR: https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/antimicrobial-resistance

WHO AMR: https://www.who.int/health-topics/antimicrobial-resistance