Izvještaj o praćenju mediteranske voćne muve Ceratitis capitata

U sklopu realizacije programa ,,Izvještajno-prognozni program: Ceratitis capitata (voćna muva)'' U periodu 12-14. septembra 2025. godine izvršen je pregled klopki u lokalitetima na Primorju u kojima se prati mediteranska voćna muva: Baošići, Bigovo, Đenovići, Bar (Čeluga) i Ulcinj (Štoj i Zoganje).

Pregledom klopki konstatovano je povećanje broja uhvaćenih jedinki u svim lokalitetima u odnosu na pregled polovinom avgusta.

Takođe, u periodu 28.8-16.9. 2025. godine, izvršen je pregled klopki koje su postavljene u lokalitetima u okolini i širem području Podgorice  (Beri, Šušunja, Kokoti, Lješkopolje, Godinje).  

Zaključno sa 16. septembrom u ovim lokalitetima je zabilježeno sledeće stanje: Beri -5 imaga (2♂♂+3♀♀), Kokoti – 18 (1♀+17 ♂♂), Šušunja 4 ♀♀, Godinje 4 imaga (1♂+4♀ ♀).

Imajući u vidu povoljne trenutne vremenske prilike (pad temperature sa sporadičnim padavinama) i sve veću raspoloživost plodova biljaka domaćina, u periodu koji slijedi može se svakako očekivati održavanje brojnosti, ali i povećanje brojnosti s obzirom da je muva aktivna na cijelom području praćenja. Dodatno, najranije sorte mandarine su već u fazi prijemčivoj za napad, razne sorte jabuke takođe, a ubrzo slijede i japanska jabuka i kasnije sorte mandarine, što sve, uz ostatke nepobranih smokava i povoljnije vremenske prilike koje se mogu očekivati, čini da povećanje brojnosti populacije može biti veoma izvjesno.  

Zbog svega navedenog i PREPORUKA:

S obzirom da C. capitata ne napada zelene i tvrde plodove (bez obzira o kojoj se voćnoj vrsti radi), već one na početku fenofaze sazrijevanja i poluzrele plodove, stalno praćenje stanja u voćnjaku i održavanje njegove higijene veoma je značajna mjera u smanjenju brojnosti ove vrste. To podrazumijeva, od strane proizvođača i držalaca voćnih vrsta koje su domaćini C. capitata, kontinuirano uklanjanje i uništavanje spaljivanjem svih onih plodova na kojima se uoče bilo kakvi simptomi napada ili preuranjeno dozrijevanje. Sumnjivi plodovi se ne smiju zakopavati u zemlju niti bacati u kontejner!

Pored smokve koja je u većini lokaliteta u fazi punog zrenja i čije sve otpale, polu suve ili u bilo kom smislu izmijenjene plodove treba uništiti na neki od preporučenih načina, stalno praćenje toka sazrijevanja plodova domaćina ostalih voćnih vrsta koje će u narednom periodu ući u fazu sazrijevanja je neophodno od strane proizvođača i držalaca voćnih vrsta. Tim prije što su 2022-2024. godina bile godine veoma jakog napada naročito na području Ulcinja i Bara, a 2023. i 2024. je zabilježena pojava C. capitata u većoj brojnosti u lokalitetima u okolini Podgorice sa značajnim štetama na mandarini.   

Savjetujemo da se kao preventivna mjera (naročito u okućnicama i malim, mješovitim voćnjacima koji predstavljaju idealnu sredinu za pojavu prvih simptoma napada), oko stabala smokve (a kasnije i ostalih voćaka-kako budu dozrijevale) u širini prečnika krošnje, postave i PVC folije ili sloj slame (debljine oko 25 cm) da bi se onemogućio ulazak larvi u zemljište iz eventualno napadnutih plodova. Takođe, obavezno je sakupljanje i uništavanje svih plodova sa sumnjivim simptomima napada (bez obzira o kojoj biljci domaćinu se radi- smokva, jabuka, japanska jabuka, mandarine, i ostali citrusi, iglica...) kako direktno sa biljke tako i odmah nakon eventualnog otpadanja plodova sa grane  i prebacivanjem u plastične kese (npr. kesa za smeće) koja se zaveže i ostave na suncu najmanje 10 dana. Za ovo vrijeme, sve larve koje se nalaze u plodovima će uginuti. Druga mogućnost je da se sakupljeni plodovi sa sumnjivim simptomima napada zakopaju u zemlju i prekriju sa najmanje 30 cm sloja zemlje. Takođe, u blizini plantažnih zasada citrusa ne bi trebalo da bude drugih biljaka domaćina (naročito pojedinačnih stabala smokva i japanskih jabuka) koje ne podliježu redovnim mjerama redovne zaštite od prouzrokovača biljnih bolesti i štetočina. Preporučuje se i što je moguće brža berba i odnošenje pobranih plodova sa parcele.

Neophodna je i primjena mjera hemijske zaštite  na početku fenofaze sazrijevanja ploda, odnosno u vrijeme kada oni postanu prijemčivi za napad. Hemijsko suzbijanje se naročito odnosi na plantažne i veće zasade citrusa. Prilikom odabira preparata obavezno treba voditi računa o karenci i dozvoljenom broju tretiranja u toku godine, sortimentu i fenofazi razvića plodova domaćina.

Period povećanja brojnosti populacije i/ili visoke brojnosti populacije poklapa se  sa početkom zrenja plodova (naročito na crnogorskom primorju u slučaju mandarine) pa obavezno voditi računa o karenci i dozvoljenom broju prskanja!! Dobri rezultati se postižu primjenom hidroliziranih proteina (atraktanata) metodom lokalizovanog tretiranja kada se ne tretira cijela krošnja, već samo dio krošnje. U ovom slučaju se insekticidu dodaje biljni proteinski mamac/atraktant. Tretiranjem dijela krošnje (poželjno na južnoj ekspoziciji) postiže se efekat privlačenja imaga u tretirane djelova krošnje (djelovanjem atraktanta) i njihovo suzbijanje usled kontakta/izlaganja upotrijebljenom insekticidu. Inovativna tehnologija zaštite ogleda se u tome što se tretira samo dio voćnjaka, odnosno dio stabla i taj tretirani dio služi kao svojevrsni „trap“ koji privlači ostale muhe i na njih djeluje „cidno“. Tretiramo zapravo manje od 50% biljaka, izmjenjujući tretirane i netretirane redove. Napominjemo da mjere hemijske zaštite mogu imati zadovoljavajući efekat samo ukoliko se primjenjuju zajedno sa ostalim preporučenim nehemijskim mjerama.

Ceratitis capitata se zbog svojih bioloških karakteristika smatra jednom od ekonomski najznačajnijih štetočina u svijetu. Tu se prije svega misli na izrazitu polifagnost, ekološku plastičnost (prilagođavanje hladnijim klimatima u odnosu na ostale vrste tropskih muva) izraženu visoku plodnost u uslovima koji pogoduju njenom razviću (misli se na raspoloživost plodova domaćina, sukcesivno sazrijevanje različitih biljnih vrsta, povoljne vremenske prilike, izostanak ili nepravovremene mjere zaštite). U takvim uslovima, a naročito kada nakon sušnih ljetnjih mjeseci (što je kod nas jul i avgust) u septembru i početkom oktobra dođe do povećanja vlažnosti vazduha usled ljetnjih/jesenjih padavina, za kratko vrijeme na izgled ‚‚mala brojnost'' populacije brojnošću ‚‚eksplodira'', dolazi do njenog naglog povećenja i shodno tome velikih šteta, što se naročito drastično ispoljava u odsustvu pravovremenih i odgovarajućih mjera suzbijanja.

Ono što napominjemo kao veoma značajnu i upozoravajuću činjenicu, koja dodatno potkrepljuje opasnost koju sa sobom nosi mediteranska voćna muva u zemljama u kojima je prisutna, je njeno širenje i pojava u novim područjima, a sve u skladu u sa veoma izraženim aktivnostima čovjeka (transport plodova kao najznačajniji način njenog širenja), ali i klimatskim promjenama.

U skladu sa predviđenim programom rada nastaviće se monitoring C. capitata.