U cilju potpunog i transparentnog informisanja javnosti, imajući u vidu nemogućnost primjene Zakona o izmjenama i dopunama zakona o budžetu za 2023. godinu na mjesečni plan potrošnje za 2023. godinu imajući u vidu primjenu izmjena tek u decembru 2023. godine, u nastavku je data analiza preliminarnog izvršenja budžeta za 2023. godinu, sa komparativnim pregledom u odnosu na revidovani godišnji budžetski plan, u skladu sa Zakonom o izmjenama i dopunama zakona o budžetu za 2023. godinu.

Izvještaj o izvršenju budžeta Crne Gore za 2023. godinu

Preliminarni prihodi budžeta[1] u 2023. godini iznosili su 2.565.3 mil. € ili 38,7% procijenjenog BDP-a i veći su za 142,6 mil. € ili 5,9% u odnosu na planirane rebalansom, dok su u odnosu na uporedni period 2022. godine veći za 569.9 mil. € ili 28.6%. Najznačajnija pozitivna odstupanja zabilježena su kod Prihoda po osnovu poreza na dodatu vrijednost, Prihoda po osnovu poreza na dobit pravnih lica, Doprinosa za obavezno socijalno osiguranje, Ostalih prihoda i Donacija i transfera.

Prihodi po osnovu PDV-a, naplaćeni su u iznosu od 1.059,3 mil. € što je za 31,2 mil. € ili 3% veće u odnosu na planirane rebalansom i 151,2 mil. € ili 16,7% veće u odnosu na isti period prethodne godine. Snažan rast prihoda po ovom osnovu rezultat je više faktora od kojih su najznačajniji: rezultati ljetnje turističke sezone, unaprijeđena poreska disciplina, kao i značajan rast uvoza i potrošnje domaćinstava, što uz projektovanu inflaciju najviše opredeljuje rast ove kategorije prihoda.

Prihodi od Akciza, u navedenom periodu, naplaćeni su u iznosu od 323,1 mil. €, što je u odnosu na plan po rebalansu veće za 26,7 mil. € ili 9%, odnosno 77,2 mil. € ili 31,4% u odnosu na isti period prethodne godine. Najveći doprinos rastu akciza u 2023. godini zabilježen je kod:

- akcize na mineralna ulja i njihove derivate, i to u iznosu od 179,2 mil. €, što je za 61,1 mil. € ili 51,7% veće u odnosu na isti period prethodne godine.

- akcize na duvan i duvanske proizvode, i to u iznosu od 100,2 mil. €, što je za 8,2 mil. € ili 8,9% veće u odnosu na isti period prethodne godine.

U posmatranom periodu prihodi po osnovu Poreza na dobit pravnih lica iznosili se 151,3 mil. € i veći su u odnosu na planirane rebalansom za 16,6 mil. € ili 12,4%, dok su u odnosu na uporedni period 2022. godine veći su za 61,1 mil. € ili 67,8%. Uvođenje progresivnih stopa na dobit, rast ekonomske aktivnosti i ostvareni rezultati privrednih subjekata u prethodnoj godini, kao i poboljšanje poreske discipline opredijelili su rast ove kategorije prihoda.

Prihodi po osnovu doprinosa naplaćeni su u iznosu od 575,7 mil. € što je za 63,5 mil. € ili 12,4% veće u odnosu na planirane rebalansom, odnosno 112,9 mil. € ili 24,4% veće u odnosu na uporedni period 2022. godine. Značajan rast ove kategorije prihoda prevashodno je rezultat smanjenja neformalne ekonomije na tržištu rada usljed smanjenja poreskog opterećenja na rad, povećanja zarada zaposlenih u javnom sektoru čime je uvećana i osnovica naplate poreza i doprinosa na zarade, veće poreske discipline, kao i efekata implementacije Zakona o reprogramu poreskog potraživanja.

Ostali prihodi u posmatranom periodu iznosili su 181,8 mil. €, što je za 18,6 mil. € manje u odnosu na planirane rebalansom, dok su u odnosu na uporedni period 2022. godine veći za 152,2 mil. €. Rast ove kategorije prihoda u odnosu na 2022. godinu dominantno je rezultat prekida hedžing aranžmana iz 2021. godine, i to u iznosu od 60 mil. €, kao i prenos sredstava naplaćenih u okviru implementacije  projekta „Ekonomskog državljanstva“ u ukupnom iznosu od 68,2 mil. €. Pored navedenog, u 2023. godini  izvršena je uplata u iznosu od 11,6 mil. €, po osnovu uplaćenih dividendi od ostvarene dobiti privrednih društava u većinskom vlasništvu države.

Značajan rast zabilježen je i kod kategorije Donacije i transferi koji su ostvareni u iznosu od 71,3 mil. €, što je u odnosu na plan po rebalansu veće za 2,9 mil. €, i u odnosu na isti period prethodne godine za 36,9 mil. €. Rast navedene kategorije prevashodno je rezultat izvršene uplate sredstava od strane EU, a po osnovu direktne budžetske podrške za energetsku efikasnost.

Izdaci budžeta u 2023. godini iznosili su 2.555,4 mil. € ili 38,6% procijenjenog BDP-a i u odnosu na planirane niži su za 83,7 mil. € ili 3,2% dok su u odnosu na isti period 2022. godine veći za 309,6 mil. € ili 13,8%.

U strukturi ukupne potrošnje u posmatranom periodu, Tekući budžet izvršen je na nivou 93% ukupne potrošnje, dok je Kapitalni budžet izvršen na nivou od 7% ukupne potrošnje.

Posmatrajući glavne kategorije potrošnje u okviru Tekućeg budžeta, tekući izdaci, u navedenom periodu, realizovani su u iznosu od 1.062 mil. € i na nivou su planiranih. U okviru ove kategorije izdataka najznačajnija izdvajanja su kod Bruto zarada i doprinosa na teret poslodavca u iznosu od 643 mil. €, što je u odnosu na plan veće za 8,4 mil. € ili 1,3% i koje su realizovane u skladu sa važećim zakonskim propisima, potpisanim kolektivnim ugovorima i stvarnom obračunu zarada. Zatim, izdaci za kamate su realizovani u većem iznosu od plana za 13,9 mil. € ili 12.7%, Rashodi za usluge u iznosu od 64 mil € što je za 6 mil € ili 10 % veće od plana, kao i subvencije 74.4 mil € ili 1,6 mil € odnosno 2% više od plana. Pored navedenog, ostale budžetske pozicije u okviru Tekućih izdataka uglavnom ispod plana, shodno stvarnoj dinamici potrošnje potrošačkih jedinica.

Transferi za socijalnu zaštitu, na kraju godine ostvareni su u iznosu od 825,1 mil. € i niži su u odnosu na planirane za 15,7 mil. € ili 1,9%, dok su u odnosu na isti period 2022. godine veći za 157,8 mil. € ili 23,7 %, što je dominantno rezultat većeg izvršenja po osnovu prava iz oblasti socijalne zaštite i prava iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja, usljed redovnog i vanrednog usklađivanja ovih izdataka shodno važećim zakonskim propisima. Sa druge strane, Transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru ostvareni su u iznosu od 380,7 mil €, što je za 13,1 mil € ili 3.6% veće od plana usljed opredeljivanja sredstava za zdravstvenu zaštitu za potrebe Snabdijevanja ljekovima i medicinskim sredstvima u okviru javnog zdravstvenog sistema, kao i povlačenja donatorskih IPA sredstava u okviru projekata koji se realizuju kroz sistem decentralizovanog upravljanja.

Kapitalni budžet u posmatranom periodu ostvaren je u iznosu od 189 mil. €, što je za 11,6 mil € niža realizacija od plana, odnosno predstavlja 94% realizacije plana. Realizacija kapitalnog budžeta dominatno je realizovana u okviru potprograma Rekonstrukcije regionalnih i magistralnih puteva u iznosu od 71.6 mil €, odnosno 38% ukupnog kapitalnog budžeta, zatim izgradnje lokalne infrastrukture 32 mil € ili 17%, kao i Projekta očuvanja životne sredine, Razvoja manje razvijenih lokalnih samouprava i Unapređenja turističke ponude na nivou od oko 5%-6% kapitalnog budžeta za svaku oblast pojedinačno.

Imajući u vidu realizaciju prihoda i rashoda, u 2023. godini ostvaren je suficit budžeta u iznosu od 10,0 mil. € ili 0,2% procjenjenog BDP-a.

[1] Podaci će biti konačni nakon usvajanja Zakona o završnom računu budžeta Crne Gore za 2023. godinu.