Aktivnosti Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede na progamu poboljšanja kvaliteta sirovog mlijeka dale značajne rezultate

Dobijanje kvalitetnog proizvoda od mlijeka uslovljeno je prije svega proizvodnjom sirovog mlijeka dobrog kvaliteta, koji je određen parametrima hemijskog sastava i higijenske ispravnosti.

Na hemijski sastav mlijeka, sadržaj masti i proteina, utiče više faktora od kojih su najbitniji rasa, vrsta i kvalitet hrane, način hranjenje i uslovi držanja životinja. Hemijski kvalitet otkupljenog mlijeka u Crnoj Gori je standardno veoma dobar.

Higijenski ispravno mlijeko „zdravo mlijeko“ podrazumijeva, prije svega, mlijeko sa malim brojem mikroorganizama, niskim sadržajem somatskih ćelija i rezidua (ostaci antibiotika, pesticida, dezinficijenasa i hormona). Zbog ovoga, posebnu pažnju treba posvetiti ukupnom broju bakterija i broju somatskih ćelija, jer su oni pokazatelji zdravstvene bezbjednosti mlijeka. Ukupan broj bakterija u mlijeku pokazuje kakva je higijena na farmi, prije svega kakva je higijena prije, u toku i nakon muže. Broj somatskih ćelija ukazuje na zdravstveno stanje vimena, tj. da li je u vimenu došlo do razvoja upalnog procesa – mastitisa. Sirovo mlijeko treba da sadrži manje od 100.000 bakterijskih kolonija (CFU) i manje od 400.000 somatskih ćelija (Cells) u mililitru mlijeka (EU standard). Ukoliko mlijeko sadrži veći broj, znači da higijena i zdravstveno stanje vimena nijesu dobri.

Uzimajući u obzir parametre kvaliteta otkupljenog mlijeka u odnosu na broj mikroorganizama sirovo mlijeko u Crnoj Gori i dalje nije u skladu sa EU kriterijuma higijene što direktno ukazuje da proizvođači mlijeka moraju i dalje raditi na poboljšanju higijene u svim fazama proizvodnje mlijeka (muža, hlađenje, čuvanje do momenta otkupa/prerade).

Do 2013. godine premije za sirovo mlijeko obračunavane su isključivo u odnosu na isporučenu količinu sirovog mlijeka. Kako bi podstakli proizvođače sirovog mlijeka da unapređuju higijenski kvalitet mlijeka, od 2014. godine uvedene su premije koje su vezane za kvalitet mlijeka. Tada se prvi put uz osnovnu premiju uvodi premija u odnosu na higijenski kvalitet mlijeka. Kriterijumi za ostvarivanje prava na premiju za kvalitet određivani su u odnosu na tadašnje kriterijume za kvalitet sirovog mlijeka. Iznos premija za kvalitet postepeno je povećavan dok je za isti iznos smanjivana osnovna premija.

Zajedno sa uvođenjem premija po kvalitetu mlijeka kreirane su mjere kojima je proizvođačima mlijeka omogućeno da investiraju u nabavku opreme za mužu, hlađenje i čuvanje mlijeka. Organizovane su brojne obuke, štampane brošure o higijeni muže i postupanju sa sirovim mlijekom posle muže. Ovo iz razloga što su upravo nehigijena muže i uslovi čuvanja mlijeka uzrok većeg broja mikroroganizama u mlijeku.

Od 2018. godine uvodi se kriterijum da pravo na osnovnu premiju ostvaruju samo oni proizvođači od kojih se otkupljuje mlijeko koje je u skladu sa propisanim higijenskim standardima dok pravo na premiju za kvalitet imaju samo oni proizvođači koji predaju mlijeko koje odgovara EU standardima.

Uredbom o posebnim zahtjevima higijene za proizvode životinjskog porijekla propisano je da broj somatskih ćelija u sirovom mlijeku ne smije da bude više od 400.000 u ml mlijeka dok su u odnosu na broj mikroorganizama definisani prelazni periodi za postepeno ispunjavanje propisanih kriterijuma.

Tako je definisan kriterijum od 1.000.000 mikroorganizama u ml sirovog mlijeka do kraja 2018. godine, zatim 600.000 do kraja 2021. godine, 200.000 do kraja 2024. godine kad se očekivao ulazak Crne Gore u EU i definisano 100.000 mikroorganizama u ml sirovog mlijeka.

Vlada Crne Gore u junu 2018. godine godine donijela Nacionalni programa za unaprjeđenje kvaliteta sirovog mlijeka sa planom za postupanje sa neusaglašenim sirovim mlijekom. Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede i Uprava za bezbjednost hrane, veterinu i fitosanitarne poslove u bliskoj saradnji realizuju aktivnosti koje su definisane ovim planom, dok je Uprava za bezbjednost hrane, veterinu i fitosanitarne poslove zadužena da polugodišnje izvještava Vladu i Evropsku komisiju o realizaciji nacionalnog programa.

Radi boljeg i realnijeg prikaza izuzetnog rezultata koji je postignut u prethodnom desetogodišnjem periodu važno je sagledati stanje koje je bilo prije i poslije donošenja Nacionalnog programa te će u nastavku biti dat pregled za period 2013-2023 godina.

Kao što je već navedeno hemijski kvalitet sirovog mlijeka je standardno dobar. Što se tiče higijenskih karakteristika sirovog mlijeka postignut je značajan napredak u odnosu na 2013. godinu. Poređenje se vrši sa 2013. godinom da bi se vidjeli efekti uvedenih promjena kao i sa 2018. godinom kada je donijet Nacionalni program.

Prosječan broj somatskih ćelija tokom 2023. godine bio je 310.000 u ml. mlijeka, što u skladu sa standardom od 400.000. U poređenju sa 2013. godinom postignut je značajan napredak. Prosječan godišnji broj somatskih ćelija smanjen je sa 663.000 u 2013. godini na 310.000 u 2023. godini (smanjenje od 214%.). Ako se kao referentni period uzme period od donošenja Nacionalnog programa (2018. godina) smanjenje je od 150%. 

Ukupan broj bakterija u 2023. godini u prosjeku je iznosio 635.000 i ovdje je napravljen izuzetan napredak, smanjenje od čak 636% u odnosu na 2013. godinu kad je taj prosjek iznosio 4 miliona bakterija, odnosno 190% u odnosu na 2018. godinu kad je taj broj bio 1,2 miliona. Ono što se iz podataka da zaključiti je konstantan trend smanjenja prosječnog broja mikroorganizama u analiziranim uzorcima. 

Ono što takođe treba napomenuti je da ukupan broj bakterija značajno raste tokom toplijih mjeseci (maj-septembar), što znatno utiče na godišnji prosjek (povećava ga i za 20% na godišnjem niovu).

Značajno je napomenuti da način na koji su podaci obrađeni ne daje realnu sliku hemijskog, citološkog i bakteriološkog kvaliteta sirovog mlijeka iz otkupa, jer su prosječne vrijednosti za sve parametre kalkulisane na osnovu uzoraka mlijeka, a ne i na osnovu količine mlijeka koju reprezentuje taj uzorak. Pri obračunu prosječnih vrijednosti problem predstavljaju mali proizvođači sa 1-2 krave, koji ne vode veliku pažnju o higijeni proizvodnje mlijeka i tako kvare prosjek.

Ovo potvrđuje i podatak o odnosu količine otkupljenog sirovog mlijeka koje je u skladu sa EU kriterijumima u odnosu na ukupno otkupljene količine kravljeg mlijeka. Od ukupno 28 miliona litara kravljeg sirovog mlijeka koje je otkupljeno u 2023. godini, 86% (24,1 miliona litara) bilo je sirovo mlijeko koje je u skladu sa EU kriterijumima, odnosno mlijeko koje ima do 100.000 bakterija i 400.000 somatskih ćelija.

I pored značajnog napretka koji je neosporan i dalje se implementiraju intenzivne aktivnosti na unapređenju kvaliteta sirovog mlijeka kako bi se dostigli EU standardi. Mjere podrške se prilagođavaju na način da se iznos premije za EU kvalitet povećava, nastavljene su mjere za unapređenje kvaliteta sirovog mlijeka, savjetodavne službe organizuju obuke na farmama dok Laboratorija za mlijeko kontinuirano daje instrukcija svim otkupljivačima o pravilnom uzorkovanju.