Istraživačke infrastrukture

Pristup najsavremenijim naučnim instrumentima i alatima omogućava naučnoj zajednici brzo reagovanje na aktuelne istraživačke izazove. Stalna prilagodba i nadogradnja istraživačke infrastrukture su presudne za osiguravanje optimalnih uslova za naučni napredak i otkrića unutar evropskog istraživačkog prostora. Ključan je takođe inkluzivan pristup istraživačkim infrastrukturama u evropskom istraživačkom prostoru za kvalitet istraživanja i obrazovanje istraživača, s obzirom da omogućava mobilnost i umrežavanje što doprinosi cirkulaciji istraživača, usvajanju vještina, privlačenju talenata i promoviše evropsku koheziju.

Izazovi u bliskoj budućnosti su konsolidacija i optimizacija pejzaža evropske istraživačke infrastrukture i jačanje njene sposobnosti za podršku vrhunskim istraživanjima, kao i rješavanje novih naučnih i društvenih ciljeva povezanih sa tranzicijom ka održivoj i otpornoj Evropi.

Kako bi se postigli prethodno navedeni ciljevi, Evropska komisija je uspostavila sledeće instrumente u području istraživačkih infrastruktura:

Evropska komisija u okviru Evropskog strateškog foruma za istraživačke infrastrukture (European Strategy Forum on Research Infrastructures – ESFRI) razvija integrisani i efikasan ekosistem istraživačkih infrastruktura (Research Infrastructure – RI) u Evropi koji omogućava integrisanje i povezivanje resursa širom evropskog istraživačkog prostora kako bi efikasnije služili istraživačima i inženjerima, kako u svim naučnim i tehnološkim područjima, tako i u rasponu od osnovnih do primijenjenih istraživanja.

Kako bi se olakšala integracija i udruživanje resursa za razvoj novih istraživačkih kapaciteta, na evropskom nivou je razvijen pravni instrument – Evropski konzorcijum za istraživačku infrastrukturu (European Research Infrastructure Consortium – ERIC)  koji daje okvir za uspostavljanje i rad velikih evropskih infrastruktura između više država članica i pridruženih zemalja, te trećih zemalja.

Evropska komisija je 2015. godine pokrenula inicijativu stvaranja Evropskog oblaka otvorene nauke (European Open Science Cloud – EOSC).. Cilj Evropskog oblaka otvorene nauke je razviti pouzdano, virtuelno mjesto za čuvanje, dijeljenje, obradu i ponovnu upotrebu istraživačkih podataka, rješenja i rezultata koja prelazi granice i naučne  discipline te slijedi FAIR data načelo (podaci su lako dostupni i otvoreni za naučnu zajednicu, interoperabilni i mogu se ponovno koristiti). EOSC tako okuplja institucionalne, nacionalne i evropske akcionare, inicijative i  infrastrukture podataka u cilju razvoja inkluzivnijeg, produktivnijeg i otvorenog naučnog ekosistema evropskog istraživačkog prostora.

Program Horizont Evropa svojim aktivnostima nastavlja podsticati stvaranje visokokvalitetnih, umreženih, uključivih i naučnicima pristupačnih istraživačkih infrastruktura u evropskom istraživačkom prostoru. Program će podsticati dalji razvoj istraživačkih infrastruktura kroz pet tematskih područja:

1. Razvoj, konsolidacija i optimizacija evropskih istraživačkih infrastruktura, zadržavajući globalno vodstvo: Cilj je stvoriti vodeći, koherentan, agilan i atraktivan sistem evropskih istraživačkih infrastruktura smanjenjem fragmentacije na evropskom, nacionalnom i regionalnom nivou, osiguravanjem koordinacije aktivnosti i podsticanjem usklađivanja prioriteta među državama članicama i zemljama potpisnicama te povezivanjem evropskih istraživačkih infrastruktura s Evropskim oblakom otvorene nauke.
2. Omogućavanje operativnog, otvorenog i FAIR EOSC ekosistema: Cilj je dalje razvijati Evropski oblak otvorene nauke na kohezivniji i bolje strukturiran način kako bi postao potpuno operativan ekosistem.
3. Usluge istraživačke infrastrukture za podršku istraživanjima u području zdravlja, istraživanjima koja ubrzavaju zelenu i digitalnu transformaciju te razvoj pionirskih istraživanja: Cilj je kreirati i razvijati efikasne i prilagođene usluge istraživačke infrastrukture koje ubrzavaju i omogućavaju tranziciju prema održivoj, zelenoj i digitalnoj budućnosti. Dodatno, biće podrška efikasnim i odgovornim zdravstvenim sistemima u Evropi, ali će i nastaviti unapređivati komplementarna pionirska istraživanja (frontier research).
4. Nova generacija znanstvenih instrumenata, alata i metoda te naprednih digitalnih rješenja: Cilj je razvoj revolucionarnih tehnologija, uključujući znanstvene instrumente, alate, metode i napredna digitalna rješenja kako bi se omogućila nova otkrića te održala evropska istraživačka infrastruktura na najvišem nivou naučne izvrsnosti, istovremeno utirući put inovativnim rješenjima za društvene izazove i nove industrijske primjene, proizvode i usluge.
5. Mrežna povezanost u istraživanju i obrazovanju – omogućavanje saradnje bez granica: Cilj je uspostavljanje i razvoj mrežnih usluga koje bez diskriminacije povezuju istraživače, podatke i računalske resurse, bez obzira na mjesto korisnika i resursa. Savez nacionalnih istraživačkih i obrazovnih mreža (National Research and Education Networks – NRENs) biće osnova evropskog prostora e-infrastrukture pružajući panevropsku mrežu za naučnu izvrsnost, istraživanje, obrazovanje i inovacije putem integriranog kataloga usluga za povezivanje i saradnju. Ovaj program je osnova za promjenu paradigme u digitalnoj nauci i računarskoj infrastrukturi planiranoj za istraživanje i obrazovanje tokom sledećih deset godina. Aktivnosti će biti pokrivene Okvirnim sporazumom o partnerstvu (Framework Partnership Agreement – FPA) koji utvrđuje okvirne uslove koji regulišu potencijalne potpore partnerima na temelju akcionog plana i zajednički dogovorenih opštih ciljeva.