Izvještajno-prognozni program: Ceratitis capitata (voćna muva)

U sklopu realizacije programa ,,Izvještajno prognozni program: Ceratitis capitata (voćna muva)'' u periodu 23-28. jula 2025. postavljene su Tephri klopke (sa trikomponentnim atraktantom Biolure) i Jackson klopke (sa atraktantom Trimedlure) u lokalitetima Baošići, Bigovo, Đenovići, Bar i Ulcinj.

Klopke su postavljene u mješovitim voćnim zasadima (Bigovo: breskva, smokva, citrusi, jabuka, šljiva), Baošići (smokva, citrusi, vinova loza), Bar - Čeluga (citrusi, smokva, japanska jabuka, jabuka, vinova loza), Ulcinj – Štoj,  Zoganje (plantažni zasadi citrusa). Takođe, klopke su postavljene u lokalitetima u širem području Podgorice (Zeta, Crmnica, Lješkopolje, Beri, Kokoti – smokva, mandarina, japanska jabuka, jabuka, vinova loza) i u lokalitetu Nudo – smokva i jabuka. 

NAPOMENA: Imajući u vidu da C. capitata ne napada zelene i tvrde plodove (bez obzira o kojoj se voćnoj vrsti radi) već one na početku fenofaze sazrijevanja i poluzrele plodove, stalno praćenje stanja u voćnjaku i održavanje njegove higijene veoma je značajna mjera u smanjenju brojnosti ove vrste. To podrazumijeva, od strane proizvođača i držaoca voćnih vrsta koje su domaćini C. capitata, kontinuirano uklanjanje i uništavanje svih plodova na kojima se uoče bilo kakvi simptomi napada ili preuranjeno dozrijevanje. Sumnjivi plodovi se ne smiju zakopavati u zemlju niti bacati u kontejner! 

Stalno praćenje toka sazrijevanja smokve, čije plodove u našim uslovima C. capitata prvo napada, ali i plodova domaćina svih ostalih voćnih vrsta koje će u narednom periodu ući u fazu sazrijevanja, takođe je neophodno od strane proizvođača i držaoca voćnih vrsta. Pored smokve i plodovi japanske jabuke su izuzetno dobri domaćini ovoj vrsti, a obje vrste se najčešće ne nalaze u sistemu redovne zaštite i kao takve služe za veoma uspješno umnožavanje C. capitata, čija brojnost, s obzirom na iskustva iz prethodnih godina monitoringa, značajno počinje da raste od polovine septembra, kada počinju i prve štete na mandarinama koja je, u ekonomskom smislu, najznačajniji domaćin C. capitata u Crnoj Gori. Ovo naročito napominjemo iz razloga što su 2022, 2023 i 2024. bile godine veoma jakog napada naročito na području Ulcinja i Bara, a 2023 i 2024. i na širem području Podgorice sa velikim štetama na mandarini. Dodatno, prvi nalazi C. capitata u 2024. godine u sjevernijim područjima zabilježeni su u julu u lokalitetu Nudo (N 42^o40'19'' E 18^o34'33), a krajem avgusta u lokalitetu Nikoljac – Bijelo Polje  (N 43^o1'42'' E 19^o44'43'') što je navedeno u periodičnim i završnom izvještaju za 2024. godinu, i ukazuje na potencijalno realnu opasnost od njenog širenja i van područja Primorja i šireg područja Podgorice ka sjeveru.

Savjetujemo da se kao preventivna mjera (naročito u okućnicama i malim, mješovitim voćnjacima koji predstavljaju idealnu sredinu za pojavu prvih simptoma napada), oko stabala smokve (a kasnije i ostalih voćaka-kako budu dozrijevale) u širini prečnika krošnje, postave i PVC folije ili sloj slame (debljine oko 25 cm) da bi se onemogućio ulazak larvi u zemljište iz eventualno napadnutih plodova. Takođe, obavezno je sakupljanje i uništavanje svih plodova sa sumnjivim simptomima napada (bez obzira o kojoj biljci domaćinu se radi- smokva, jabuka, japanska jabuka, mandarine, i ostali citrusi, iglica...) kako direktno sa biljke tako i odmah nakon eventualnog otpadanja plodova sa grane i prebacivanjem u plastične kese (npr. kesa za smeće) koja se zaveže i ostave na suncu najmanje 10 dana. Za ovo vrijeme, sve larve koje se nalaze u plodovima će uginuti. Druga je mogućnost je da se sakupljeni plodovi sa sumnjivim simptomima napada zakopaju u zemlju i prekriju sa najmanje 30 cm sloja zemlje. Takođe, u blizini plantažnih zasada citrusa ne bi trebalo da bude drugih biljaka domaćina (naročito pojedinačnih stabala smokva i japanskih jabuka) koje ne podliježu redovnim mjerama redovne zaštite od prouzrokovača biljnih bolesti i štetočina.

Neophodna je i primjena mjera hemijske zaštite na početku fenofaze sazrijevanja plodova, odnosno u vrijeme kada oni postanu prijemčivi za napad. Prilikom odabira preparata obavezno treba voditi računa o karenci i dozvoljenom broju tretiranja u toku godine, sortimentu i fenofazi razvića plodova domaćina!

Preporučuju se insekticidi na bazi deltametrina, pirimifos–metila, spinosada, lambda-cihalotrina, tau-fluvalinata i acetamiprid na početku fenofaze sazrijevanja ploda, odnosno u vrijeme kada oni postanu prijemčivi za napad. Takođe, dobri rezultati se postižu primjenom hidroliziranih proteina (atraktanata) metodom lokalizovanog tretiranja kada se ne tretira cijela krošnja, već samo dio krošnje. U ovom slučaju se insekticidu dodaje biljni proteinski mamac/atraktant (npr. Buminal). Tretiranjem dijela krošnje (poželjno na južnoj ekspoziciji) postiže se efekat privlačenja imaga u tretirane djelove krošnje (djelovanjem atraktanta) i njihovo suzbijanje usled kontakta/izlaganja upotrijebljenom insekticidu. Napominjemo da mjere hemijske zaštite mogu imati zadovoljavajući efekat samo ukoliko se primjenjuju zajedno sa ostalim preporučenim nehemijskim mjerama.

Ceratitis capitata se zbog svojih bioloških karakteristika smatra jednom od ekonomski najznačajnijih štetočina u svijetu. Tu se prije svega misli na izrazitu polifagnost, ekološku plastičnost (prilagođavanje hladnijim klimatima u odnosu na ostale vrste tropskih muva) izraženu visoku plodnost u uslovima koji pogoduju njenom razviću (misli se na raspoloživost plodova domaćina, sukcesivno sazrijevanje različitih biljnih vrsta, povoljne vremenske prilike, izostanak ili nepravovremene mjere zaštite). U takvim uslovima, a naročito kada nakon sušnih ljetnjih mjeseci (što je kod nas jul i avgust) u septembru i početkom oktobra dođe do povećanja vlažnosti vazduha usled ljetnjih/jesenjih padavina, za kratko vrijeme na izgled ‚‚mala brojnost'' populacije brojnošću ‚‚eksplodira'', dolazi do njenog naglog povećenja i shodno tome velikih šteta, što se naročito drastično ispoljava u odsustvu pravovremenih i odgovarajućih mjera suzbijanja.

Ono što napominjemo kao veoma značajnu i upozoravajuću činjenicu, koja dodatno potkrepljuje opasnost koju sa sobom nosi mediteranska voćna muva u zemljama u kojima je prisutna, je njeno širenje i pojava u novim područjima, a sve u skladu sa veoma izraženim aktivnostima čovjeka (transport plodova kao najznačajniji način njenog širenja), ali i klimatskim promjenama.