Prava zaposlenih

Zakonski okvir

Prava iz rada i po osnovu rada definisana su: Zakonom o radu, Zakonom o Fondu rada, Zakonom o mirnom rješavanju radnih sporova, Zakonom o zabrani zlostavljanja na radu i Zakonom o štrajku.

Kroz odredbe Zakona o radu obezbijeđuje se zaštita prava zaposlenih koja se odnose na ograničeno radno vrijeme, odmore, odsustva, mirovanje prava i obaveza iz radnog odnosa, zaštitu i zdravlje na radu, zaradu, sindikalno organizovanje, kolektivno pregovaranje, učešće u rješavanju radnih sporova, porodiljsko, roditeljsko, usvojiteljsko i hraniteljskog odsustvo i druga prava predviđena zakonom. Pored prava utvrđenih zakonom, propisuju se kako obaveze zaposlenih tako obaveze i poslodavaca.

Neisplaćena potraživanja u slučaju stečajnog postupka

Zakonom o Fondu rada garantuje se isplata neisplaćenih potraživanja onim zaposlenima kojima je prestao radni odnos zbog uvođenja stečaja kod poslodavca, kao i zaposlenima kojima je radni odnos prestao šest mjeseci prije uvođenja stečaja. Pravo na isplatu neisplaćenih potraživanja podrazumijeva:

• zarade i naknade zarade za vrijeme privremene spriječenosti za rad, kao i pravo na uplatu doprinosa za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje za navedena potraživanja, za period od šest mjeseci prije otvaranja stečaja;
• naknade štete za neiskorišćeni godišnji odmor usljed krivice poslodavca, za kalendarsku godinu u kojoj je pokrenut stečajni postupak, ako je to pravo imao prije pokretanja stečajnog postupka;
• otpremnine zbog odlaska u penziju;
• naknade štete na osnovu odluke suda zbog povrede na radu ili profesionalne bolesti.

Takođe, obezbijeđuje se uplata doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje za one zaposlene koji su stekli jedan od zakonskih uslova za ostvarivanje prava na penziju, nezavisno od okončanja stečajnog postupka.

Navedena potraživanja isplaćuje Fond rada kao garantna institucija, kojoj je zaposleni dužan da podnese zahtjev u roku od 90 dana od dana donošenja zaključka o listi utvrđenih i osporenih potraživanja postupka, koji sadrži:

• ugovor o radu, odnosno drugi akt o zasnivanju radnog odnosa zaposlenog;
• akt kojim je zaposlenom prestao radni odnos;
• akt kojim je utvrđeno potraživanje koji se pribavlja od strane Privrednog suda;
• dokaz da mu nijesu isplaćena potraživanja u cjelosti ili djelimično, koji se pribavlja od strane Privrednog suda.

Rješavanje radnih sporova mirnim putem

Zaposleni koji smatra da mu je povrijeđeno pravo iz rada i po osnovu rada, prije pokretanja postupka pred nadležnim sudom, dužan je da podnese predlog za mirno rješavanje spora pred Agencijom za mirno rješavanje radnih sporova. Postupci pred agencijom su brzi, efikasni i besplatni.

Predlog za pokretanje postupka, sadrži:

• ime, prezime i adresu, odnosno naziv i sjedište strana u sporu;
• vrstu i predmet spora;
• učesnike u sporu;
• mjesto i datum podnošenja predloga;
• predlog miritelja, odnosno arbitra;
• uz predlog, strane u sporu dostavljaju dokumentaciju u vezi sa predmetom spora, kao i imena svjedoka, ako ih imaju.

Zabrana zlostavljanja na radnom mjestu

Zaposleni koji je izložen zlostavljanju na radu (mobing) ima pravo da pokrene postupak za zaštitu od mobinga posredniku, odnosno poslodavcu ako posrednik nije određen. Zaposleni u zahtjevu navodi podatke koji ukazuju na postojanje mobinga, dok je teret dokazivanja na onome koji mobing vrši.

Postupak posredovanja je hitan i okončava se u roku od 8 dana od dana pokretanja postupka, koji se izuzetno može produžiti do 30 dana, i to:

• zaključivanjem pisanog sporazuma između strana u sporu;
• rješenjem posrednika o neuspjelom posredovanju;
• izjavom strana u sporu o odustajanju od daljeg postupka.

Zaposleni koji nije zadovoljan ishodom postupka mobinga za zaštitu svojih prava može se obratiti Agenciji za mirno rješavanje radnih sporova ili nadležnom sudu.

Pravo na organizovanje štrajka

U slučaju kada zaposleni žele da zaštite svoje profesionalne, ekonomske i socijalne interese po osnovu rada imaju pravo na organizovanje štrajka tj. prekida rada koji podrzumijeva organizovano i neprekidno odbijanje zaposlenih da izvršavaju svoje radne zadatke.

Organizovanje i učešće u štrajku ne predstavlja povredu radne obaveze, ne može biti osnov za pokretanje postupka za utvrđivanje disciplinske i materijalne odgovornosti zaposlenog, za udaljenje zaposlenog sa rada i ne može za posljedicu imati prestanak radnog odnosa zaposlenog.

Konvencija Međunarodne organizacije rada i Izmijenjena Evropska socijalna povelja

Pored nacionalnih propisa kojima su uređena prava zaposlenih Crna Gora je potvrdila 79 od 189 konvencija Međunarodne organizacije rada, uključujući sve osnovne i prioritetne konvencije. Potvrđeni međunarodni ugovori sastavi su dio unutrašnjeg pravnog poretka i imaju primat nad domaćim zakonodavstvom kada odnose uređuju drugačije od unutrašnjeg zakonodavstva. Potvrđivanjem velikog broja konvencija MOR-a zaposlenima u Crnoj Gori garantuje se nivo zaštite prava u skladu sa ovim međunarodnim standardima. Ključne oblasti obuhvaćene konvencijama su: sloboda udruživanja i zaštita prava na organizovanje, kolektivno pregovaranje, zabrana prinudnog rada, zabrana dječijeg rada, zabrana diskriminacije, pravo na jednaku zaradu itd.

Izmijenjena Evropska socijalna povelja je osnovni dokument Savjeta Evrope kojom se utvrđuju socijalna i ekonomska prava, rad i radni odnosi, zdravstvo, obrazovanje, socijalna zaštita, odnosno uživanje zaštite svih ovih prava na zakonit i nediskriminatorski način. Potvrđivanjem ovog međunarodnog ugovora građanima Crne Gore garantuje se nivo zaštite prava koji postoji u svim državama koje su članice Savjeta Evrope.

Agencije za privremeno ustupanje zaposlenih

Uloga agencija za privremeno ustupanje zaposlenih

Agencije za privremeno ustupanje zaposlenih su poslodavci koji sa zaposlenima zaključuju ugovor o radu radi ustupanja na rad kod drugog poslodavca koji je korisnik usluge agencije. Poslove ustupanja agencija može da obavlja jedino u slučaju ako ima dozvolu za rad izdatu od strane Ministarstva ekonomskog razvoja, i pod uslovom da je djelatnost ustupanja zaposlenih jedina djelatnost kojom se agencija bavi. Uloga agencija jeste da se omogući jednostavnije zasnivanje radnog odnosa, podstiče novo zapošljvanje i da se omogući lakši pristup tržištu rada.

Postupak izdavanja dozvole za rad agencijama za privremeno ustupanje zaposlenih

Agencija za privremeno ustupanje zaposlenih zahtjev za izdavanje dozvole podnosi Ministarstvu ekonomskog razvoja, koji sadrži:

• akt o osnivanju agencije;
• statut agencije;
• ugovori o radu sa zaposlenima – kadar agencije;
• popis opreme kojom raspolaže agencija;
• dokaz o vlasništvu poslovnog prostora ili ugovor o zakupu poslovnog prostora zaključen na period od najmanje tri godine;
• dokaz o sprovedenim mjerama zaštite i zdravlja na radu;
• dokaz o obavljanju poslova ustupanja zaposlenih.

Pored navedenog agencija mora da ispunjava uslove i u pogledu:

• Prostora - najmanje dvije radne prostorije, od kojih jedna za rad sa grupom od najmanje pet zaposlenih za obavljanje poslova kod korisnika, a druga za obavljanje administrativnih poslova i prijem stranaka, kao i sanitarni čvor;
• Kadra - Najmanje dva zaposlena lica sa završenim - ekonomskim i pravnim fakultetom (VII1 nivo kvalifikacije obrazovanja) i dvije godine radnog iskustva na poslovima u svojoj struci, kao i jedno zaposleno lice sa završenim srednjim opštim i stručnim obrazovanjem (IV1 nivo kvalifikacije srednjeg opšteg i stručnog obrazovanja) i najmanje jednom godinom radnog iskustva;
• Opreme - Neophodnu kancelarijsku opremu za rad zaposlenih i prijem stranaka, direktan telefon/fax i najmanje dva kompjutera sa internet vezom.

Postupak izdavanja dozvola za rad agencijama za privremeno ustupanje zaposlenih vrši se u skladu sa Pravilnikom o sadržaju, načinu i roku dostavljanja statističkih podataka o obavljanju poslova ustupanja zaposlenih, uslovima, načinu i postupku izdavanja i oduzimanja dozvola za rad agenciji za privremeno ustupanje zaposlenih ("Službeni list CG", broj 35/20).

Kontrola nad stručnim radom agencija za privremeno ustupanje zaposlenih

Nadzor nad stručnim radom agencija za privremeno ustupanje zaposlenih vrši Ministarstvo, preko Komisije za izdavanje i oduzimanje za rad. U nadzoru nad stručnim radom komisija utvrđuje se da li su ispunjeni uslovi u pogledu prostora, kadra, opreme i drugih uslova koje propisuje Ministarstvo, na osnovu uvida u dokumentaciju.

Takođe, komisija može samoinicijativno ili po prijavi da izvrši nadzor nad stručnim radom agencije kojoj je izdata dozvola za rad, te ukoliko utvrdi da agencija više ne ispunjava uslove na osnovu kojih je dozvola izdata može u skladu sa svojim ovlašćenjima predložiti oduzimanje dozvole za rad.

Socijalni dijalog

Zakonski okvir

Prema definiciji Međunarodne organizacije rada socijalni dijalog uključuje svaku razmjenu informacija, zajedničke konsultacije, kolektivno pregovaranje i ostale mehanizme za zajedničko donošenje odluka na osnovu bilo kog postupka koji se odvija između vlada, predstavnika poslodavaca i zaposlenih, a koje se odnose na ekonomske teme i socijalne politike od zajedničkog interesa. Pitanje socijalnog dijaloga uređeno je kroz odredbe Zakona o radu, Zakona o reprezentativnosti sindikata i Zakona o socijalnom savjetu.

Kolektivno pregovaranje

Zaposleni može ostvariti unapređenje i zaštitu svojih prava kroz kolektivno pregovaranje i zaključivanje kolektivnih ugovora kod poslodavca, na nivou grane djelatnosti i na nivou Crne Gore.

Ukoliko nije zaključen kolektivni ugovor kod poslodavca i na nivou grane djelatnosti na sve zaposlene u Crnoj Gori primjenjuju se odredbe Opšteg kolektivnog ugovora. Imajući u vidu činjenicu da propisi iz ove oblasti daju mogućnost da se kolektivnim ugovorom kod poslodavca i na nivou grane djelatnosti mogu utvrditi veća prava od prava propisanih Opštim kolektivnim ugovorom, podstičemo kolektivno pregovaranje na ovim nivoima.

Registrovanje kolektivnih ugovora

Ministarstvo ekonomskog razvoja sa ciljem evidencije i promovisanja kolektivnog pregovaranja, vodi Registar kolektivnih ugovora. Registrovanje kolektivnog ugovora vrši se na način što se podnosi zahtjev uz koji se dostavlja Opšti kolektivni ugovor i granski kolektivni ugovor u kome je jedna od ugovornih strana Vlada Crne Gore, odnosno njihove izmjene i dopune, u šest primjeraka, a drugi granski kolektivni ugovor i kolektivni ugovor kod poslodavca, odnosno njihove izmjene i dopune, u četiri primjerka.

Postupak registrovanja kolektivnih ugovora vrši se u skladu sa Pravilnikom o načinu i postupku registrovanja opšteg, granskog i kolektivnog ugovora kod poslodavca ("Službeni list CG", br. 62/20).

Uloga socijalnih savjeta 

Socijalni savjet osniva se radi uspostavljanja i razvoja socijalnog dijaloga o pitanjima od značaja za ostvarivanje ekonomskog i socijalnog položaja zaposlenih i poslodavaca i uslova njihovog života i rada, razvoja kulture dijaloga, podsticanja na mirno rješavanje individualnih i kolektivnih radnih sporova i drugih pitanja koja proizilaze iz međunarodnih dokumenata, a odnose se na ekonomski i socijalni položaj zaposlenih i poslodavaca.

Uloga socijalnog savjeta ogleda se u razmatranju i zauzimanju stavova o pitanjima koja se odnose na razvoj i unapređivanja kolektivnog pregovaranja, uticaj ekonomske politike i mjera za njeno sprovođenje na socijalni razvoj i stabilnost politike zapošljavanja, zarada i cijena, konkurencije i produktivnosti, zaštite radne i životne sredine, obrazovanja i profesionalne obuke, zdravstvene i socijalne zaštite i sigurnosti, demografskih kretanja vezanih za Međunarodnu organizaciju rada i drugim pitanjima od značaja za ostvarivanje i unapređivanje ekonomske i socijalne politike. Socijalni savjet osniva se za teritoriju Crne Gore i na nivou opštine.

Registrovanje socijalnih savjeta

Ministarstvo ekonomskog razvoja vodi Registar socijalnih savjeta. Upis u registar vrši se na osnovu prijave socijalnog savjeta koja sadrži:

• akt o osnivanju socijalnog savjeta;
• akt o izboru predsjednika socijalnog savjeta;
• statut socijalnog savjeta; i
• poslovnik o radu socijalnog savjeta.

Postupak registrovanja socijalnih savjeta vrši se u skladu sa Pravilnikom o načinu vođenja registra socijalnih savjeta, upisa i brisanja socijalnog savjeta iz registra ("Službeni list CG", broj 35/20).

Uloga i značaj sindikalnih organizacija

Sindikalne organizacije su organizacije zaposlenih koji su osnovane sa ciljem da pregovaraju sa poslodavcem i izbore bolji status i zaštitu prava zaposlenih, odnosno da unaprijede životni standard zaposlenih. Sindikalne organizacije mogu da se organizuju na nivou poslodavca, na nivou grane djelatnosti, grupe, odnosno podgrupe djelatnosti, kao i na nivou Crne Gore. Ove organizacije stiču svojstvo pravnog lica upisom u Registar sindikalnih organizacija.

Na sva tri nivoa sindikalnog organizovanja (na nivou poslodavca, na nivou grane djelatnosti, grupe, odnosno podgrupe djelatnosti, kao i na nivou Crne Gore) predviđena je mogućnost utvrđivanja reprezentativnosti sindikata. Ostvarivanjem statusa reprezentativnosti sindikata, zaposleni dobijaju mogućnost da, između ostalog, učestvuju u kolektivnom pregovaranju i zaključivanju kolektivnih ugovora na odgovarajućem nivou,  učešće u rješavanju kolektivnih radnih sporova, a sve u cilju dodatnog unapređivanja prava iz radnog odnosa.

Registrovanje sindikalnih organizacija

Sindikalne organizacije upisuju se u Registar sindikalnih organizacija koji vodi Ministarstvo ekonomskog razvoja.

Upis u Registar vrši se na osnovu prijave za upis, uz koju sindikalna organizacija podnosi:

• akt o osnivanju sindikalne organizacije koji donosi nadležni organ sindikalne organizacije;
• odluku o izboru sindikalnog predstavnika koju donosi nadležni organ sindikalne organizacije;
• ovlašćenje za sindikalnog predstavnika koje donosi nadležni organ sindikalne organizacije;
• statut ili pravila o organizaciji i načinu rada sindikalne organizacije.

Postupak registrovanja sindikalnih organiazcija vrši se u skladu Pravilnikom o registraciji sindikalnih organizacija ("Službeni list CG", broj 35/19).

Registrovanje reprezentativnih sindikata

Reprezentaitvni sindikati upisuju se u Registar reprezentativnih sindikata koji vodi Ministarstvo ekonomskog razvoja.

Upis u Registar reprezentativnih sindikata vrši se na osnovu prijave za upis, uz koju reprezentativni sindikat podnosi:

• rješenje o utvrđivanju reprezentativnosti sindikata;
• odluku o izboru sindikalnog predstavnika koji je upisan u Registar sindikalnih organizacija;
• ovlašćenje za sindikalnog predstavnika koji je upisan u Registar sindikalnih organizacija.

Postupak registrovanja reprezentativnih sindikata vrši se u skladu Pravilnikom o registraciji reprezentativnih sindikalnih organizacija ("Službeni list CG", br. 35/19).

Registrovanje udruženja poslodavaca

Kako je zagarantovana sloboda udruživanja zaposlenih, isto tako garantuje se sloboda udruživanja udruženja poslodavaca, koja žele da dobiju status reprezentativnosti. Sticanjem statusa reprezentativnosti udruženje poslodavaca stiče pravo, između ostalog, na socijalni dijalog i kolektivno pregovaranje.

Reprezentativna udruženja poslodavaca upisuju se u Knjigu evidencije udruženja poslodavaca koji vodi Ministarstvo ekonomskog razvoja.

Upis u evidenciju udruženja poslodavaca, vrši se na osnovu prijave za upis, koju podnosi predsjednik udruženja odnosno lice kojeg on ovlasti, koja sadrži:

• odluka o registraciji kod nadležnog organa;
• odluka o izboru predsjednika, odnosno ovlašćenje za lice koje on ovlasti.

Postupak registrovanja udruženja poslodavaca vrši se u skladu sa Pravilnikom o načinu i postupku evidencije udruženja poslodavaca i bližim kriterijumima za utvrđivanje reprezentativnosti ovlašćenih udruženja poslodavaca ("Službeni list RCG", br. 34/05).