JAVNE FINANSIJE

Ekonomska kretanja u zemlji i u prvom kvartalu 2021. godine prevashodno su pod uticajem mjera koje se sprovode u cilju suzbijanja pandemije virusa COVID-19. U odnosu na prvi kvartal 2020. godine, koji je karakterisao snažan rast ekonomske aktivnosti usljed nastavka pozitivnih kretanja makroekonomskih indikatora u 2019. godini, javni prihodi su očekivano zabilježili pad, kao rezultat obavljanja privredne aktivnosti u uslovima pandemije. Sa druge strane, kretanje javne potrošnje u posmatranom periodu u najvećoj mjeri opredjeljuje potreba pružanja podrške zdravstvenom sistemu, kao i nastavak implementacije socio-ekonomskih mjera pomoći građanima i privredi.         

U januaru 2021. godine donešen je i četvrti paket mjera podrške privredi i građanima u vrijednosti od oko 163,4 mil. € koji sadrži više segmenata pomoći. Glavni ciljevi mjera podrške iz ovog paketa su:

• podrška ranjivim kategorijama stanovništva kroz isplatu jednokratne pomoći;
• podrška održavanju nivoa zaposlenosti i novom zapošljavanju kroz nastavak subvencionisanja zarada zaposlenih, odlaganje i reprogram poreza i doprinosa na zarade, skraćenje roka povraćaja PDV-a, kao i subvencionisanje novog zapošljavanja;
• pospješivanje likvidnosti privrednih subjekata;
• stvaranje uslova za povećanje broja turista;
• stabilnost tržišta poljoprivrednih proizvoda.

Javni prihodi u periodu januar – mart 2021. godine iznosili su 390,6 mil. € ili 8,4% procijenjenog BDP-a (4.636,6 mil. €) i u odnosu na planirane veći su za 15,0 mil. € ili 4,0%, prevashodno kao rezultat dobre naplate po osnovu poreza na dobit pravnih lica. U odnosu na naplaćene u 2020. godini, javni prihodi su manji za 32,9 mil. € ili 7,8% usljed smanjene ekonomske aktivnosti.

Javna potrošnja u periodu januar – mart 2021. godine iznosila je 502,8 mil. € ili 10,8% BDP-a, i manja je za 81,2 mil. € ili 13,9% u odnosu na planiranu, dok je u odnosu na prethodnu godinu manja za 5,8 mil. € ili 1,1%, prvenstveno usljed niže realizacije kategorije transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru.

Polazeći od kretanja prihoda i rashoda, u periodu januar - mart 2021. godine, ostvaren je deficit javnih finansija u iznosu od 112,2 mil. € ili 2,4% BDP-a, što je za 96,2 mil. € ili 46,2% manje u odnosu na planirani.

BUDŽET CRNE GORE

Izvorni prihodi budžeta u periodu januar - mart 2021. godine iznosili su 348,4 mil. € ili 7,5% procijenjenog BDP-a (4.636,6 mil. €), što je za 15,9 mil. € ili 4,8% više u odnosu na planirane, prvenstveno usljed veće naplate prihoda po osnovu poreza na dobit pravnih lica. Sa druge strane, kao posljedica ograničene ekonomske aktivnosti usljed sprovođenja mjera usmjerenih na zaštitu zdravlja stanovništva, naplata prihoda manja je za 27,0 mil. € ili 7,2% u odnosu na prvi kvartal prethodne godine.

Uprkos zabilježenom značajnom padu ekonomske aktivnosti od 15,2% u 2020. godini, najveći rast kako u odnosu na plan, tako i u odnosu na prethodnu godinu zabilježen je kod prihoda od poreza na dobit u iznosu od 12,2 mil. € ili 65,5%, odnosno 6,6 mil. € ili 27,1%. Ostvarena naplata po ovom osnovu predstavlja indikator visokog stepena poreske discipline, čak i u uslovima pandemije kada je ograničena privredna aktivnost.

Takođe, kod kategorije naknada nastavlja da se bilježi rast od 33,1% u odnosu na isti period prethodne godine, kao i 23,3% u odnosu na plan, kao rezultat naplate koja se ostvaruje po osnovu implementacije Programa ekonomskog državljanstva.

Sa druge strane, kao posljedica smanjenog ostvarenog prometa, najveće negativno odstupanje u odnosu na uporedni period prethodne godine zabilježeno je kod kategorija: porez na dodatu vrijednost i akciza u iznosu od 18,3 mil. € ili 12,8%, odnosno 6,7 mil. € ili 13,6%. U odnosu na plan, naplata prihoda po osnovu PDV-a je iznad za 1,4 mil. € ili 1,1%, dok je naplata prihoda od akciza veća od planirane za 2,9 mil. € ili 7,2%.

Imajući u vidu da Zakon o budžetu za 2021. godinu nije donešen do 31. decembra prethodne godine, shodno članu 37 Zakona o budžetu i fiskalnoj odgovornosti, pristupilo se privremenom finansiranju po kojem se potrošačkim jedinicama mjesečno odobravaju sredstva do iznosa 1/12 (jedne dvanaestine) stvarnih izdataka u prethodnoj fiskalnoj godini, u skladu sa kojim je utvrđen plan izdataka za januar, februar i mart 2021. godine.

Izdaci budžeta u periodu januar - mart 2021. godine iznosili su 451,9 mil. € ili 9,7% procijenjenog BDP-a i u odnosu na planirane manji su za 77,5 mil. € ili 14,6%, dok su u odnosu na uporedni period 2020. godine manji za 0,7 mil. € ili 0,1%.

Zabilježeno odstupanje izdataka posljedica je toga što se prilikom utvrđivanja plana pošlo od pretpostavke stvaranja neophodne fiskalne rezerve za potrebe finansiranja mjera i aktivnosti u uslovima neizvjesnosti u periodu pandemije.

Rezerve bilježe najznačajnije odstupanje u odnosu na isti period 2020. godine u iznosu od 30,0 mil. € prvenstveno usljed izdvajanja sredstava za osnivački kapital nove nacionalne avio kompanije „To Montenegro“, ali i nastavka sprovođenja pomoći privredi i građanima kroz usvojene pakete mjera podrške, pri čemu se najveći dio odnosi na subvencije zarada zaposlenih.

Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca takođe bilježe rast u odnosu na uporedni period prethodne godine u iznosu od 10,9 mil. € ili 8,8% prevashodno usljed povećanja zarada u sektorima Zdravstva i Prosvjete.

Transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru su realizovani u nižem iznosu od 22,2 mil. € ili 28,0% u odnosu na isti period 2020. godine prevashodno usljed nižeg izdvajanja u dijelu transfera institucijama u posmatranom periodu 2021. godine.

U strukturi budžetskih izdataka, tekući izdaci ostvareni su na nivou od 189,1 mil. € i manji su za 28,6 mil. € ili 13,1% u odnosu na planirane. Nižu realizaciju u odnosu na planirane opredjeljuje niže ostvarenje gotovo svih kategorija tekućih izdataka, a prvenstveno rashoda za usluge u iznosu od 14,0 mil. €. U odnosu na uporedni period 2020. godine tekući izdaci su manji za 12,0 mil. € ili 6,0%. Kapitalni izdaci, realizovani su u iznosu od 27,1 mil. €, što je manje za 17,0 mil. € ili 38,6% od planiranih, dok su u odnosu na realizaciju u istom periodu 2020. godine veći za 1,0 mil. € ili 3,9%.

U periodu januar - mart 2021. godine dinamika kretanja budžetskih prihoda i rashoda uticala je na ostvarenje deficita budžeta u iznosu od 103,5 mil. € ili 2,2% BDP-a, koji je za 93,4 mil. € ili 47,5% manji u odnosu na planirani.

LOKALNA SAMOUPRAVA

Izvorni prihodi budžeta jedinica lokalne samouprave u periodu januar - mart 2021. godine iznosili su 42,2 mil. € i manji su u odnosu na ostvarenje u istom periodu 2020. za 5,9 mil. €, dok su u odnosu na planirane manji za 1,0 mil. €. Lokalni prihodi su, između ostalog, znatno smanjeni usljed predloženog seta mjera za ublažavanje negativnih uticaja pandemije COVID-19.

Izdaci budžeta lokalne samouprave u periodu januar - mart 2021. godine iznosili su 50,9 mil. €, što je za 5,1 mil. € manje u odnosu na isti period 2020. godine, dok su u odnosu na plan izdaci manji za 3,7 mil. €.

U prvom kvartalu 2021. godine zabilježen je deficit lokalne samouprave u iznosu od 8,7 mil. €.